Khi năm 2025 bắt đầu, tương lai của các khu rừng nhiệt đới trên thế giới đang bị đe dọa, được định hình bởi sự hội tụ của các lực lượng chính trị, kinh tế và môi trường. Từ Amazon đến Đông Nam Á và lưu vực Congo, các hệ sinh thái này đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định khí hậu của hành tinh, bảo tồn đa dạng sinh học và hỗ trợ hàng triệu sinh kế. Tuy nhiên, chúng phải đối mặt với các mối đe dọa không ngừng từ nạn phá rừng, biến đổi khí hậu và khai thác tài nguyên.
Hãy cùng xem xét một số câu chuyện có thể định hình số phận của các khu rừng nhiệt đới trong năm nay:
Địa chính trị có thể tác động đến rừng mưa nhiệt đới như thế nào vào năm 2025
Sau năm 2024 đầy biến động về mặt chính trị, các khu rừng mưa nhiệt đới trên thế giới phải đối mặt với nguy cơ cao hơn khi các ưu tiên địa chính trị thay đổi. Các quyết định được đưa ra tại các trung tâm quyền lực như Hoa Kỳ và Brazil có khả năng sẽ lan rộng ra ngoài biên giới của họ, ảnh hưởng đến các nỗ lực bảo tồn và vai trò quan trọng của rừng trong việc giảm thiểu biến đổi khí hậu.
Tại Hoa Kỳ, sự trở lại của ông Donald Trump với chức tổng thống báo hiệu những thách thức tiềm tàng đối với quản trị môi trường toàn cầu. Quan điểm của chính quyền ông về các vấn đề khí hậu trong nhiệm kỳ trước bao gồm việc rút khỏi Hiệp định Paris, cắt giảm đáng kể hỗ trợ cho hoạt động bảo tồn quốc tế và bãi bỏ quy định đối với các ngành công nghiệp khai thác trong nước. Nhiệm kỳ thứ hai có thể chứng kiến Hoa Kỳ lùi xa hơn nữa khỏi các thỏa thuận khí hậu đa phương và các sáng kiến về đa dạng sinh học. Hậu quả của sự tách rời như vậy không chỉ giới hạn ở việc cắt giảm tài trợ mà việc sự thiếu vắng ảnh hưởng của nền kinh tế số 1 toàn cầu có thể khuyến khích các quốc gia khác nới lỏng các cam kết của họ, đặc biệt là ở những khu vực mà lợi ích về môi trường và kinh tế thường xung đột. uộc chạy đua khai thác tài nguyên toàn cầu có thể trở nên khốc liệt hơn, khiến các hệ sinh thái mong manh bị đe dọa.
Ở Mỹ Latinh, Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva phải đối mặt với những thách thức riêng. Mặc dù Brazil đã đạt được mức giảm đáng kể về tỷ lệ phá rừng thông qua các chương trình bảo vệ được khôi phục nhưng sự phản đối ở cấp tiểu bang và quốc hội vẫn còn rất lớn. Nhiều nhà lãnh đạo địa phương và khu vực ở lưu vực sông Amazon ủng hộ việc giảm bảo vệ môi trường và điều này có thể cản trở tiến trình thực hiện các sáng kiến nhằm hạn chế khai thác gỗ và khai khoáng bất hợp pháp, xâm lấn vào lãnh thổ của người bản địa và mở rộng nông nghiệp vào các khu vực rừng mưa nhiệt đới.
Khi bối cảnh chính trị quốc tế thay đổi, rừng mưa nhiệt đới có khả năng sẽ gánh chịu hậu quả nặng nề nhất của việc thay đổi ưu tiên. Năm tới sẽ thử thách khả năng phục hồi của các cơ chế bảo tồn hiện có và thiện chí của các bên liên quan toàn cầu trong việc bảo vệ rừng mưa nhiệt đới trên thế giới trong kỷ nguyên của các ưu tiên cạnh tranh.
Xu hướng và diễn biến kinh tế vĩ mô có thể ảnh hưởng đến rừng mưa nhiệt đới như thế nào vào năm 2025
Các lực lượng kinh tế toàn cầu sẽ đóng vai trò then chốt trong việc xác định quỹ đạo của các khu rừng nhiệt đới vào năm 2025. Từ giá hàng hóa đến biến động tiền tệ, những động lực này sẽ ảnh hưởng đến tỷ lệ phá rừng và các cơ hội bảo tồn.
Giá hàng hóa dự kiến sẽ giảm vào năm 2025, theo dự báo của Ngân hàng Thế giới và ING. Theo truyền thống, giá cao đối với các mặt hàng nông sản và lâm nghiệp khuyến khích nạn phá rừng trên diện rộng, thúc đẩy các khoản đầu tư thâm dụng vốn vào các đồn điền công nghiệp, cơ sở hạ tầng và nông nghiệp hướng đến xuất khẩu. Ngược lại, giá giảm liên tục có thể làm giảm sự mở rộng của các biên giới nông nghiệp, mặc dù phản ứng sẽ phụ thuộc vào các chính sách kinh tế địa phương và lạm phát – một vấn đề dai dẳng ở nhiều quốc gia có rừng.
Biến động tiền tệ cũng ảnh hưởng đến các mặt hàng liên quan đến nạn phá rừng như đậu nành, thịt bò và dầu cọ, được định giá bằng đô la Mỹ. Một đồng đô la mạnh làm tăng lợi nhuận của các mặt hàng xuất khẩu này, khuyến khích chuyển đổi đất đai.
Các chính phủ đang chịu áp lực tài chính có thể ưu tiên khai thác tài nguyên để ổn định nền kinh tế, thường là gây tổn hại đến các biện pháp bảo vệ môi trường. Áp lực nợ tính bằng đô la làm trầm trọng thêm xu hướng này, thúc đẩy việc khai thác gỗ và khai khoáng gia tăng ở các vùng có rừng. Việc rừng được bảo tồn hay bị hy sinh sẽ phụ thuộc vào cách các quốc gia điều hướng những áp lực kinh tế này.
Quy định chống phá rừng của Liên minh châu Âu
Quy định chống phá rừng của Liên minh châu Âu (EUDR), được thông qua vào năm 2022 như một chính sách mang tính bước ngoặt để chống lại nạn phá rừng toàn cầu, đã chính thức hoãn lại một năm vào cuối tháng 12, giúp các nhà sản xuất và nhập khẩu có thêm thời gian để thích ứng với các yêu cầu nghiêm ngặt của quy định. Mặc dù sự chậm trễ này làm thay đổi mốc thời gian trước mắt, EUDR vẫn sẵn sàng định hình lại chuỗi cung ứng toàn cầu và các hoạt động thương mại.
Quy định này nhắm vào các mặt hàng liên quan đến nạn phá rừng như gia súc, ca cao, cà phê, dầu cọ, đậu nành và gỗ, yêu cầu các công ty phải đảm bảo hàng hóa của họ “không liên quan đến nạn phá rừng”. Việc thu thập dữ liệu địa lý và thẩm định bắt buộc là trọng tâm để tuân thủ, với các hình phạt cho hành vi vi phạm từ tiền phạt đến lệnh cấm sản phẩm. Bằng cách yêu cầu các hoạt động bền vững, EUDR nhằm mục đích giảm động cơ phá rừng và thúc đẩy đầu tư vào tái trồng rừng và quản lý đất đai bền vững.
Tuy nhiên, quy định này đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Những người nông dân sản xuất nhỏ ở các quốc gia sản xuất có thể phải vật lộn với chi phí tuân thủ và có nguy cơ hàng hóa liên quan đến nạn phá rừng sẽ được chuyển hướng đến các thị trường ít được quản lý hơn. Việc xác minh – dựa trên giám sát vệ tinh mạnh mẽ – có thể không đồng đều giữa các khu vực, trong khi căng thẳng thương mại có thể phát sinh từ nhận thức về chủ nghĩa bảo hộ.
Khi Liên minh châu Âu chuẩn bị cho việc triển khai sửa đổi quy định về chống phá rừng thì 2025 sẽ là năm thử thách xem EUDR có thể chịu được áp lực làm suy yếu các điều khoản, trì hoãn việc thực hiện hay từ bỏ hoàn toàn hay không. Kết quả của EUDR – thành công hay thất bại – có thể định hình quỹ đạo của các nỗ lực toàn cầu trong tương lai nhằm chống phá rừng và điều chỉnh thương mại với các mục tiêu phát triển bền vững.
COP30 và sự chú ý vào Amazon
Hội nghị thượng đỉnh lần thứ 30 của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30), dự kiến diễn ra vào tháng 11/2025 tại Belém, Brazil, có thể đánh dấu bước ngoặt trong hành động ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu. Lần đầu tiên được tổ chức tại lưu vực sông Amazon, COP30 nhấn mạnh vai trò kép của khu vực này khi vừa giúp ổn định khí hậu toàn cầu và cũng là điểm xuất phát cho nạn phá rừng và mất đa dạng sinh học. Trong bối cảnh các cam kết chống phá rừng chưa được thực hiện và tác động ngày càng gia tăng của biến đổi khí hậu, kết quả của COP30 có thể định hình quỹ đạo của các nỗ lực bảo vệ môi trường trong nhiều năm tới.
Hội nghị thượng đỉnh sẽ trùng với đợt Đánh giá toàn cầu đầu tiên theo Thỏa thuận Paris, đánh giá tiến độ hướng tới mục tiêu hạn chế sự nóng lên ở mức 1,5°C. Các quốc gia dự kiến sẽ trình bày Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) đã cập nhật, trong đó tài chính sẽ chi phối các cuộc thảo luận, đặc biệt là thông qua “Lộ trình từ Baku đến Belém” nhằm huy động 1,3 nghìn tỷ đô la cho các nỗ lực giảm thiểu và thích ứng ở các quốc gia đang phát triển. Tuy nhiên, những thiếu hụt lịch sử trong tài chính khí hậu vẫn tiếp diễn, với các quốc gia phát triển thường xuyên không thực hiện các cam kết tài chính. Tranh chấp về chia sẻ gánh nặng công bằng vẫn là một điểm bế tắc.
Các mục tiêu về nạn phá rừng sẽ là trọng tâm. Trong khi tiến trình gần đây của Brazil mang lại hy vọng, những thách thức lớn hơn vẫn còn đáng kể. Rừng nhiệt đới phải đối mặt với những mối đe dọa không ngừng từ việc mở rộng nông nghiệp, các dự án cơ sở hạ tầng và khai thác tài nguyên bất hợp pháp, trầm trọng hơn do thực thi yếu kém. Các cuộc thảo luận tại COP30 phải giải quyết các động lực hệ thống này trong khi thúc đẩy các giải pháp thay thế bền vững.
Hạn hán ở Amazon
Một đợt hạn hán nghiêm trọng bắt đầu vào giữa năm 2023 đã nhấn mạnh tính dễ bị tổn thương của Amazon trước biến đổi khí hậu. Mực nước sông thấp kỷ lục, nhiệt độ tăng cao và cháy rừng tàn khốc đã phá vỡ hệ sinh thái và cộng đồng.
Tác động của hạn hán kéo dài đến mất đa dạng sinh học, với sự chết hàng loạt của các loài thủy sinh và các mô hình di cư của cá bị gián đoạn đe dọa hệ thống lương thực địa phương. Các cộng đồng dân cư phải đối mặt với sự cô lập khi các con sông khô cạn làm mắc cạn thuyền, trong khi sản lượng nông nghiệp và sản lượng thủy điện giảm đáng kể.
Trong khi các sự kiện El Niño thường liên quan đến hạn hán ở Amazon, cuộc khủng hoảng năm 2023-2024 phần lớn là do biến đổi khí hậu. Nồng độ khí nhà kính tăng đã làm tăng khả năng xảy ra hạn hán cực đoan, làm suy yếu khả năng phục hồi và khả năng cô lập carbon của rừng. Tuy nhiên, dự báo về một năm La Niña yếu vào năm 2025 có thể hạn chế các điều kiện hạn hán thường liên quan đến El Niño ở Amazon và Đông Nam Á, mang lại sự cứu trợ tiềm năng cho các khu vực dễ bị tổn thương này.
Tình trạng khó khăn của Amazon phản ánh một xu hướng rộng hơn: các khu rừng nhiệt đới ở Đông Nam Á và lưu vực Congo cũng đang trải qua tình trạng khô hạn kéo dài, làm dấy lên lo ngại về các vụ cháy rừng thường xuyên và nghiêm trọng hơn.
Thị trường carbon tự nguyện
Thị trường carbon tự nguyện đang đối mặt với một bước ngoặt quan trọng vào năm 2025 , khi các phương pháp luận mới ra đời cùng các quy định đang được xây dựng. Hội đồng liêm chính cho thị trường carbon tự nguyện (ICVCM) đã phê duyệt ba phương pháp luận theo các nguyên tắc cốt lõi về carbon (CCP) nhằm củng cố niềm tin vào các khoản tín dụng REDD+. Các phương pháp luận này, bao gồm tiêu chuẩn ART TREES và hai khuôn khổ Verra, dự kiến sẽ phát hành khối lượng lớn các khoản tín dụng được dán nhãn CCP vào đầu năm 2025, có khả năng truyền thêm niềm tin mới vào một thị trường đã chứng kiến giá trị của nó giảm mạnh 61% vào năm 2023.
S&P Global báo cáo rằng nhu cầu về tín chỉ carbon có khả năng tăng, mặc dù giá REDD+ có thể trì trệ trong bối cảnh thách thức về việc áp dụng. Sự quan tâm của các công ty đối với các giải pháp dựa trên thiên nhiên đang tăng lên, tuy nhiên, các nhà giao dịch được S&P Global trích dẫn đã bày tỏ sự nghi ngờ về việc tăng giá, cho rằng động lực thị trường sẽ phụ thuộc vào chất lượng dự án hơn là nhãn hiệu.
Khi thị trường phát triển, thành công của nó phụ thuộc vào việc duy trì tính toàn vẹn cao trong khi thúc đẩy lòng tin giữa các nhà phát triển, người mua và cơ quan quản lý. Liệu các phương pháp REDD+ có thể vượt qua những tranh cãi trong quá khứ hay không sẽ là câu hỏi quyết định cho năm 2025.
Phần kết luận
Những thách thức mà rừng nhiệt đới phải đối mặt vào năm 2025 là đa diện, được định hình bởi những thay đổi địa chính trị, lực lượng kinh tế, khuôn khổ pháp lý và tác động của khí hậu. Trong năm mới, khả năng phục hồi của các hệ sinh thái này và các chính sách được thiết kế để bảo vệ chúng sẽ được thử thách trong kỷ nguyên của các ưu tiên cạnh tranh.
LH (Theo Mongabay)
