Trải nghiệm thiên nhiên ở mọi nơi, kể cả trong thành phố, là một cách giáo dục cộng đồng mới. Ở đó, người dân được tìm hiểu thiên nhiên, đến gần với thiên nhiên qua các xe lưu động khi không có điều kiện đến trực tiếp các khu bảo tồn.
Thay đổi cách tiếp cận của cộng đồng
Việc sử dụng quá mức động vật hoang dã đang kéo theo xu hướng suy giảm và biến mất dần đối với quần thể động vật hoang dã và không tạo ra giá trị sinh thái như ban đầu. Việt Nam là một nước đang phát triển, cần khai thác tài nguyên, cùng với đó là việc sử dụng động vật hoang dã đã xuất hiện tư lâu, làm thức ăn, thuốc chữa bệnh và đồ trang trí. Dù có giá trị đa dạng sinh học phong phú, nhưng có tỷ lệ suy giảm đa dạng sinh học tại đây cũng cao hơn so với bình quân thế giới.
Nguyên nhân chính dẫn đến sự suy giảm này là do hoạt động săn bắt, tiêu thụ và mua bán trái phép động vật hoang dã. Tuy nhiên, vần còn một lý do khác cũng góp phần dẫn đến tình trạng mất đa dạng sinh học, đó là sự thờ ơ và thiếu kiến thức của cộng đồng về thiên nhiên, cũng như tầm quan trọng của thiên nhiên.
Theo đó, trong nỗ lực “đưa thiên nhiên đến gần cộng đồng”, Trung tâm Bảo tồn Động vật hoang dã tại Việt Nam (Save Vietnam’s Wildlife – SVW) đã giới thiệu mô hình Trung tâm thiên nhiên lưu động.
Chia sẻ về ý tưởng này, ông Nguyễn Văn Thái, Giám đốc SVW, cho biết: Khi quyết định thành lập trung tâm thiên nhiên lưu động, chúng tôi có rất nhiều hoạt động làm công tác bảo vệ rừng. Dù vậy, chúng tôi nhận thấy rất nhiều người Việt Nam chưa có cơ hội tiếp xúc với thiên nhiên để hiểu được giá trị của nó, cũng như hiểu được thực trạng đang diễn ra ngoài tự nhiên. Chính vì thế, chúng tôi muốn xây dựng Trung tâm thiên nhiên lưu động để đưa thiên nhiên đến với mọi người và đưa thông tin để mọi người hiểu rõ hơn những thực trạng đa dạng sinh học hiện nay.
Nhóm đối tượng mà trung tâm hướng tới là cộng đồng người dân sinh sống ở thành phố, những người ít có cơ hội tiếp xúc với thế giới hoang dã. Theo đó, trung tâm sẽ được triển khai ở những địa điểm tập trung đông người, để mọi người có khả năng tiếp cận thông tin một cách đầy đủ nhất về thiên nhiên và những cách bảo vệ thiên nhiên.
Đây là cách tiếp cận mới đối với cộng đồng, thay vì trực tiếp tới các vườn quốc gia, khu bảo tồn, mọi người có thể trải nghiệm thiên nhiên ngay tại thành phố, thông qua mô hình Trung tâm thiên nhiên lưu động.
“Chúng tôi đưa ra bài toán thực tế, nghĩa là sử dụng công nghệ và thông tin thực tiễn từ trong các thực trạng để mọi người cảm nhận được sự tươi đẹp của thiên nhiên và tiếc nuối khi thấy sự suy giảm thiên nhiên. Ngoài ra, hiểu đc tác động từ việc suy giảm thiên nhiên lên chính con người. Chúng tôi đưa ra lộ trình để vừa cung cấp thông tin một cách đầy đủ để mọi người nắm được và hướng tới mọi người bằng các hành động cụ thể nhất”, ông Nguyễn Văn Thái nói thêm.
Trung tâm Thiên nhiên lưu động một hoạt động nằm trong khuôn khổ dự án “Bảo tồn động vật hoang dã bền vững” do SVW triển khai, với sự đồng hành và tài trợ của Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) và Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA). Trung tâm sẽ đi vào hoạt động vào cuối tháng 12/2024 – đầu tháng 1/2025.
Ba chuyến xe – ba câu chuyện
Chia sẻ cụ thể về mô hình Trung tâm thiên nhiên lưu động, ông Nguyễn Văn Thái cho biết: Hoạt động của trung tâm thiên nhiên lưu động dựa trên 3 chiếc xe bus.
Xe đầu tiên với chủ đề thiên nhiên kỳ diệu. Trong đó, SVW sắp xếp chiếu phim và cung cấp ấn phẩm về thiên nhiên. Khi lên chuyến xe này, mọi người có thể cảm nhận những cánh rừng, nhìn thấy các loài động vật hoang dã như voi, tê giác, hổ,… qua đó hiểu được cách thiên nhiên vận hành và những gì đang diễn ra ngoài thiên nhiên.
Sang với chuyến xe thứ hai, SVW tiếp tục truyền đi thông điệp về “rừng lặng”, tượng trưng cho sự suy giảm và tuyệt chủng của các loài động vật hoang dã, khiến cho các cánh rừng dần dần trở nên lặng lẽ hơn, bớt tiếng thú, bớt tiếng chim.
“Nguyên nhân chính của sự suy giảm là do nhu cầu sử dụng của con người. Chúng tôi sẽ liệt kê các nhu cầu sử dụng của con người và ảnh hưởng của các nhu cầu sử dụng đó, tác động của nó đến thiên nhiên. Đặc biệt, chúng tôi mong rằng khi mọi người trải nghiệm cái xe thứ hai sẽ cảm nhận được rằng mình cũng đang bị ảnh hưởng từ tác động của việc sử dụng động vật hoang dã”, ông Nguyễn Văn Thái chia sẻ.
Trên chuyến xe cuối cùng, SVW kêu gọi mọi người có hành động cụ thể và tham gia vào các hoạt động bảo vệ động vật hoang dã. Trong đó, ông Nguyễn Văn Thái cho rằng mỗi người chúng ta đều có thể đóng góp cho nỗ lực bảo tồn thiên nhiên hoang dã theo nhiều cách khác nhau.
Thứ nhất, cần chối sử dụng động vật hoang dã. Thứ hai, cần lên tiếng phản đối các hoạt động tiêu thụ trái phép động vật hoang dã thay vì chỉ giữ im lặng. Thứ ba, có các biện pháp tẩy chay. Cụ thể khi phát hiện các nhà hàng, nơi buôn bán động vật hoang dã, mọi người có thể kêu gọi người dân, đánh giá trên trang xã hội để người khác thấy nhà hàng đấy không được đánh giá cao và không đến đó nữa.
“Cuối cùng, chúng tôi muốn rằng, bất kỳ ai khi đi thấy người có hành vi săn bắt, buôn bán hoặc nuôi giữ động vật hoang dã, cần báo đến đường dây nóng, đến cơ quan chức năng để có biện pháp xử lý các hành vi vi phạm, để các hành vi vi phạm không còn chỗ đứng trong xã hội Việt Nam”, ông Nguyễn Văn Thái nhấn mạnh.
Dự kiến, cả 3 chuyến xe sẽ khởi hành cùng lúc trong 2 ngày cuối tuần. Thời gian của chương trình và lộ trình di chuyển của 3 chuyến xe hiện đang được hoàn thiện và sẽ được thông qua với chính quyền địa phương trước khi chính thức đi vào hoạt động.
Theo kế hoạch, Trung tâm thiên nhiên lưu động sẽ di chuyển xung quanh Hà Nội và có những khoảng dừng chân tại các điểm công cộng như trung tâm thương mại, trường học. Tại các địa điểm này, trung tâm sẽ tổ chức triển lãm và các hoạt động tương tác, giao lưu để thu hút cộng đồng tham gia.
