Tại COP29, vấn đề khó giải quyết nhất là mục tiêu tài chính khí hậu toàn cầu, với sự thiếu đồng thuận giữa các quốc gia phát triển và đang phát triển.
Vấn đề tranh cãi nhất tại các cuộc đàm phán khí hậu tại COP29, diễn ra ở Baku từ ngày 11/11, là mục tiêu “tập thể định lượng mới” (NCQG), một thuật ngữ mơ hồ, thực chất chỉ mang ý nghĩa là “một khoản tiền lớn hơn”. NCQG được kỳ vọng sẽ thay thế mục tiêu lâu đời là 100 tỉ USD tài trợ khí hậu mỗi năm từ các quốc gia giàu có đến các quốc gia nghèo hơn. Mục tiêu này dự kiến sẽ được thiết lập vào năm sau, khi các quốc gia phải công bố kế hoạch giảm khí thải trong 10 năm tới.
Các nước đang phát triển lo ngại rằng một NCQG thấp sẽ kéo theo các kế hoạch khí hậu ít tham vọng. Tuy nhiên, khả năng đạt được một NCQG cao hiện rất mong manh. Lý do là các nước giàu chưa hoàn thành cam kết trước đó, cộng thêm tác động tiêu cực từ chính sách của Tổng thống Mỹ Donald Trump, người hoài nghi biến đổi khí hậu và muốn cắt giảm ngân sách hỗ trợ nước ngoài.
Tuy nhiên, nếu các nhà đàm phán phối hợp tốt, vẫn có thể đạt được một kết quả tích cực. Chi phí để giúp các quốc gia nghèo chuyển sang năng lượng xanh thực tế có thể thấp hơn nhiều so với dự đoán. Hơn nữa, các kênh tài chính mạnh mẽ đã tồn tại để huy động và phân bổ nguồn tiền này. 
Thách thức về nguồn tài chính
Việc xác định nhu cầu tài chính khí hậu của các nước đang phát triển thường dựa trên ba yếu tố chính. Thứ nhất, các khoản tiền công cần thiết để kích thích đầu tư tư nhân vào năng lượng tái tạo. Thứ hai, chi phí bồi thường khi các nước nghèo đóng cửa nhà máy điện than và bảo vệ rừng nhiệt đới, hai yếu tố quyết định để kiểm soát phát thải ròng. Thứ ba, tài trợ cho việc thích ứng với sự nóng lên toàn cầu, hạng mục gây tranh cãi khi các quốc gia phát triển và đang phát triển có quan điểm rất khác nhau.
Nếu loại bỏ yếu tố thích ứng khỏi ngân sách, bức tranh tài chính sẽ rõ ràng hơn. Với năng lượng tái tạo, thách thức chính là các quốc gia nghèo thiếu nguồn vốn ban đầu để xây dựng trang trại năng lượng mặt trời hay tua-bin gió. Các ngân hàng thương mại tính lãi suất cao, khiến các nhà đầu tư tư nhân chùn bước. Tuy nhiên, tại nhiều quốc gia này, sự hỗ trợ nhỏ từ các nguồn công có thể giúp thu hút các nhà đầu tư và giảm chi phí vay mượn. Theo Ủy ban Chuyển đổi Năng lượng (ETC), để giữ nhiệt độ toàn cầu không tăng quá 2°C so với mức tiền công nghiệp, các nước đang phát triển cần đầu tư khí hậu lên tới 900 tỉ USD mỗi năm vào cuối thập kỷ, trong đó trợ cấp xanh từ các ngân hàng phát triển phải tăng từ 50 tỉ USD hiện tại lên 144 tỉ USD.
Cơ hội từ sáng kiến tài chính
Thay vì cho vay ưu đãi, cung cấp bảo lãnh tài chính đang trở thành giải pháp khả thi hơn. Đây là cách giúp các tổ chức công chịu tổn thất nếu dự án thất bại, vẫn có thể tạo niềm tin cho các nhà đầu tư tư nhân. Tháng 2 vừa qua, Ngân hàng Thế giới (WB) đã ra mắt quỹ tăng gấp đôi bảo lãnh vay, lên 20 tỉ USD vào năm 2030. Các ngân hàng phát triển khu vực cũng bắt đầu cung cấp bảo hiểm cho các dự án xanh.
Để khuyến khích các nước đang phát triển từ bỏ điện than và bảo vệ rừng, các quốc gia giàu gần như không còn lựa chọn nào khác ngoài hỗ trợ tài chính đáng kể. ETC ước tính cần 300 tỉ USD mỗi năm vào năm 2030 cho các mục tiêu này, bên cạnh 200 tỉ USD để thúc đẩy năng lượng tái tạo. Tổng cộng, các nước phát triển sẽ cần huy động khoảng nửa nghìn tỉ USD mỗi năm. Nhưng, một phần trong số này có thể không tiêu tốn, vì bảo lãnh chỉ là biện pháp phòng ngừa rủi ro.
Ai sẽ quản lý quỹ khí hậu?
Cách phân bổ nguồn quỹ vẫn là vấn đề gây tranh cãi. Các thỏa thuận song phương có thể làm tăng nguy cơ lãng phí và bị ảnh hưởng bởi địa chính trị. Ngược lại, việc thành lập các tổ chức đa phương mới cũng khó khả thi do thiếu sự đồng thuận. Trong bối cảnh đó, giao nhiệm vụ cho WB được xem là lựa chọn khôn ngoan. Tuy nhiên, ngân hàng này cần được mở rộng quy mô đáng kể với các khoản bơm vốn lớn, đồng thời vượt qua rào cản địa chính trị như căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc.
Ông Ajay Banga, Chủ tịch Ngân hàng Thế giới, đã cam kết nâng tỉ lệ cho vay khí hậu lên 45% trong tổng số các khoản vay, gấp ba lần mức hiện tại. Vào ngày 12/11, các tổ chức phát triển đa phương cũng cam kết tăng tài trợ khí hậu lên 120 tỉ USD vào năm 2030.
Nếu các cuộc đàm phán tại Baku thất bại, sẽ là một bước lùi lớn. Các kênh và công cụ tài chính đều sẵn sàng, và ý chí chính trị cũng đã xuất hiện. Một sự đột phá sẽ không chỉ thúc đẩy giảm phát thải toàn cầu mà còn là cơ hội để các quốc gia thực hiện trách nhiệm lịch sử của mình.
Khánh Tú (Theo The Economist)
