Loạn khai thác khoáng sản vượt công suất

Từ đầu năm 2024 đến nay, tỉnh Hà Tĩnh ban hành nhiều quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với các doanh nghiệp khai thác khoáng sản vượt công suất giai đoạn 2022 – 2023. Thậm chí có doanh nghiệp khai thác vượt công suất lẫn ranh giới, đến mức phải xem xét xử lý hình sự.

Hàng loạt mỏ vi phạm

Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh có 70 mỏ vật liệu xây dựng được UBND tỉnh cấp phép đang còn hiệu lực. Tuy nhiên, theo thống kê của Sở Tài nguyên và Môi trường (TNMT) Hà Tĩnh, trong năm 2022 và 2023 có đến 23 mỏ khai thác vượt công suất trong phạm vi được cấp phép. Trong đó có 15 mỏ khai thác vượt công suất dưới 15%, 8 mỏ khai thác vượt công suất từ 15% trở lên.

Riêng từ đầu năm 2024 đến nay, Sở TNMT Hà Tĩnh đã tham mưu xử phạt hành chính đối với 3 doanh nghiệp khai thác mỏ vi phạm vượt công suất. UBND tỉnh Hà Tĩnh ban hành 2 quyết định xử phạt với tổng số tiền 680 triệu đồng.

Năm 2022, mỏ đất của Công ty CP Vận tải và Xây dựng 2/9 ở khu vực đồi Lâm Sơn (xã Lưu Vĩnh Sơn, huyện Thạch Hà, Hà Tĩnh) khai thác đất vượt công suất cho phép đến 63%. Ngày 24/7/2024, UBND tỉnh Hà Tĩnh đã ban hành quyết định xử phạt hành chính đối với Công ty CP Vận tải và Xây dựng 2/9 số tiền 300 triệu đồng. Tuy nhiên, đến cuối tháng 10/2024, doanh nghiệp này vẫn chưa thực hiện nghĩa vụ tài chính.

Ông Phan Tuấn Cường – chuyên viên Phòng TNMT huyện Thạch Hà cho biết, giấy phép khai thác của Công ty CP Vận tải và Xây dựng 2/9 đến năm 2029 mới hết hạn, tuy nhiên do đầu ra không có, từ cuối năm 2023 đến nay Công ty CP Vận tải và Xây dựng 2/9 khai thác theo kiểu cầm chừng.

Ghi nhận của phóng viên, ngọn đồi nơi chính quyền Hà Tĩnh cấp phép cho Công ty CP Vận tải và Xây dựng 2/9 khai thác đất san lấp đã bị “cạo trọc”, đào xới nham nhở. Lán trại không một bóng người, không có máy móc.

Cũng tại xã Lưu Vĩnh Sơn, 2 mỏ đất san lấp khác của Công ty TNHH Hoàng Tuấn Khanh và Công ty CP Cơ giới và Xây dựng 5/3 đều bị phạt vi phạm hành chính về hành vi khai thác vượt công suất. Trong đó, mỏ đất san lấp Bắc Sơn 2 của Công ty TNHH Hoàng Tuấn Khanh năm 2022 và 2023 khai thác vượt công suất lần lượt là 17%; 79%. Mỏ đất của Công ty CP Cơ giới và Xây dựng 5/3 được cấp phép khai thác với tổng trữ lượng là 700.000m3, và công suất khai thác hàng năm là 80.000m3. Tuy nhiên, năm 2022, đơn vị này lại khai thác lên đến gần 96.000m3, vượt quá công suất 19% theo cấp phép.

Phòng TNMT huyện Thạch Hà cho biết, Công ty CP Vận tải và Xây dựng 2/9 và Công ty CP Cơ giới và Xây dựng 5/3 không những khai thác vượt công suất mà còn bị phạt hành chính về hành vi “chiếm đất nông nghiệp là đất trồng rừng sản xuất” vào năm 2022.

Đáng nói, giai đoạn 2022 – 2023 mỏ đất ở phường Hưng Trí (thị xã Kỳ Anh, Hà Tĩnh) của Công ty CP Thương mại tổng hợp Xây dựng Hòa Bình khai thác vượt công suất 104%. Đồng thời, doanh nghiệp này còn khai thác vượt ra ngoài ranh giới khu vực được phép khai thác với tổng diện tích khoảng 16.897m2. Khối lượng đất đào ở khu vực ngoài ranh giới mỏ được cấp khoảng 142.558m3, ước tính giá trị khoáng sản gần 6,3 tỷ đồng. Cơ quan chức năng Hà Tĩnh xác định, doanh nghiệp này có dấu hiệu vi phạm theo quy định tại Điều 227, Bộ luật Hình sự. Vì vậy, UBND tỉnh Hà Tĩnh ban hành Quyết định số 2368/QĐ-UBND, về việc chuyển hồ sơ vụ vi phạm hành chính trong khai thác khoáng sản tới cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Hà Tĩnh để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với Công ty CP Thương mại tổng hợp Xây dựng Hòa Bình.

Bất cập trong quản lý

Việc phát hiện vi phạm pháp luật về khai thác khoáng sản vượt công suất ở Hà Tĩnh thời gian qua không phải do quá trình kiểm tra, kiểm soát của địa phương, cơ quan chức năng liên quan mà dựa trên cơ sở số liệu sản lượng khai thác do Cục Thuế Hà Tĩnh cung cấp. Từ đó, Sở TNMT Hà Tĩnh rà soát, tham mưu UBND tỉnh xử phạt vi phạm hành chính. Vì thế, con số 23 mỏ khoáng sản vi phạm khai thác vượt công suất năm 2022 – 2023 nói trên chưa phản ánh đúng thực trạng.

Việc kiểm soát trữ lượng, công suất của ngành chức năng Hà Tĩnh chỉ căn cứ vào hóa đơn bán ra của các đơn vị, doanh nghiệp. Trong khi nhiều doanh nghiệp, đơn vị bán vật liệu ra ngoài nhưng không xuất hóa đơn nên không có số liệu thống kê. Còn việc kiểm tra trữ lượng, công suất thực địa tại mỏ lại đang gặp khó khăn.

Tình trạng khai thác vượt quá trữ lượng, quá công suất và thậm chí là ngoài phạm vi được cấp phép mà không phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm thì việc tiền cấp quyền khai thác khoáng sản của nhà nước bị thất thu lớn. Tiền thuế nhà nước bị thất thoát, trong khi doanh nghiệp lại thu về khoản lợi nhuận không hề nhỏ.

Theo ông Phan Tuấn Cường – chuyên viên Phòng TNMT huyện Thạch Hà, việc khai thác khoáng sản vượt công suất cho phép của các mỏ khoáng sản ở huyện Thạch Hà chưa từng xảy ra. Duy chỉ có năm 2022 và 2023, các mỏ chớp thời cơ cấp vật liệu làm cao tốc Bắc – Nam nên liều lĩnh khai thác ồ ạt, bất chấp quy định pháp luật. Hoặc có thể doanh nghiệp khai thác vượt công suất mà không biết.

Ông Cường thừa nhận: Đơn vị chủ quan trong việc kiểm soát khai thác khoáng sản vượt công suất của các mỏ khoáng sản. Việc xử phạt này do Sở TNMT tham mưu UBND tỉnh nhưng có trách nhiệm quản lý nhà nước của đơn vị cấp huyện. Địa phương sẽ nắm sản lượng khai thác khoáng sản từ Chi cục Thuế Thạch Hà hàng tháng để kiểm soát tốt hơn.

Về giải pháp quản lý thất thoát khoáng sản, Sở TNMT Hà Tĩnh cho biết, đơn vị sẽ phối hợp với các sở, ngành, địa phương tăng cường công tác kiểm tra, giám sát các đơn vị được cấp phép khai thác khoáng sản trên địa bàn quản lý, kịp thời xử lý hoặc tham mưu cơ quan có thẩm quyền xử lý nghiêm các vi phạm (nếu có) theo quy định. Trường hợp phát hiện các cơ quan, tố chức, đơn vị, cá nhân có dấu hiệu sai phạm về hình sự trong hoạt động, khai thác khoáng sản thì kịp thời chuyển hồ sơ cho cơ quan Công an điều tra, xử lý theo quy định.

Phối hợp với Sở Xây dựng và các cơ quan, đơn vị, địa phương liên quan rà soát, đánh giá cụ thể nguồn cung, phương án nâng công suất đối với các mỏ khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường đã được cấp phép và nhu cầu dự báo đến năm 2030, để xây dựng kế hoạch đấu giá quyền khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường bảo đảm đáp ứng nhu cầu thị trường, phù hợp với công suất, thời hạn khai thác. Đồng thời đôn đốc, yêu cầu các đơn vị khai thác khoáng sản lập hồ sơ nâng công suất khai thác nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường; tham mưu UBND tỉnh xử lý các hồ sơ nâng công suất khai thác của các đơn vị khai thác khoáng sản theo quy định.