Việc ưu tiên bảo vệ hổ hơn quyền lợi của các cộng đồng bộ lạc và cư dân sống trong rừng tại Ấn Độ đã làm dấy lên những tranh cãi giữa Cơ quan Bảo tồn Hổ Quốc gia (NTCA) và các nhà hoạt động bảo vệ quyền lợi cho người bản địa.
Đầu năm nay, NTCA đã ra lệnh di dời hơn 64.000 gia đình khỏi 19 bang có hổ, bao gồm những khu vực có mật độ bộ lạc cao như Madhya Pradesh, Chhattisgarh, Odisha, Rajasthan, và Karnataka.
Động thái này vấp phải nhiều chỉ trích do vi phạm các luật bảo vệ quyền của người bản địa, bao gồm Đạo luật Bảo vệ Động vật hoang dã (WLPA) và Đạo luật Quyền Lâm nghiệp năm 2006 (FRA), vốn được thiết lập để xóa bỏ sự bất công đối với các cộng đồng sống dựa vào rừng.
Theo số liệu gần đây, Ấn Độ hiện có 3.682 con hổ, chiếm 75% tổng số hổ toàn cầu, loài đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Con số này đã vượt xa mục tiêu đặt ra vào năm 2010 tại hội nghị bảo tồn hổ St. Petersburg, với mục tiêu tăng gấp đôi số lượng hổ so với mức 1.411 con vào năm 2006. Mặc dù đây là thành tựu lớn trong công tác bảo tồn hổ, quyết định di dời hàng ngàn gia đình đã dẫn đến phản đối gay gắt.
Lệnh của NTCA vào tháng 6 yêu cầu các giám sát viên động vật hoang dã của các bang di dời khoảng 591 ngôi làng, nơi cư trú của hơn 64.800 gia đình, ra khỏi các khu vực bảo tồn hổ. Lý do được đưa ra là những chậm trễ trong tiến độ bảo tồn hổ và các cộng đồng này được xem là mối đe dọa cho sự phát triển của quần thể hổ. Tuy nhiên, các nhà hoạt động nhân quyền cho rằng việc ưu tiên bảo tồn hổ hơn quyền lợi của các cộng đồng địa phương là vi phạm luật pháp và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh kế của hàng ngàn người.
Các nhà bảo tồn và những người bảo vệ quyền lợi bộ lạc đã gửi thư cho ông Bhupendra Yadav, bộ trưởng về môi trường, rừng và biến đổi khí hậu, bày tỏ sự phản đối quyết liệt với lệnh của NTCA. Họ cho rằng lệnh này không chỉ vi phạm luật pháp, mà còn gây ra xung đột lớn giữa chính quyền và các cộng đồng bộ lạc. Tushar Dash, một nhà nghiên cứu độc lập về FRA, khẳng định lệnh di dời này vi phạm các quy định pháp luật, và việc bảo tồn hổ không nhất thiết phải gây ảnh hưởng đến quyền lợi của các cộng đồng sống trong rừng.
Ông Dash cũng nhấn mạnh động thái di dời này vi phạm quy trình di dời tự nguyện, trong đó luật pháp yêu cầu sự công nhận quyền sử dụng đất rừng của cộng đồng và phải có sự đồng ý của hội đồng làng (Gram Sabha) trước khi thực hiện bất kỳ cuộc di dời nào. Điều này đã không được thực hiện đúng tại các khu bảo tồn hổ. Việc các cơ quan lâm nghiệp từ chối thực thi Đạo luật Quyền Lâm nghiệp trong các khu vực bảo tồn hổ càng khiến tình hình thêm căng thẳng.
Các nhà bảo tồn cho rằng chính quyền có thể vừa bảo tồn động vật hoang dã cũng như bảo đảm quyền lợi của người bản địa.
Pia Sethi, một nhà sinh thái học, lập luận việc bảo tồn hổ không nên đối lập với quyền của các cộng đồng địa phương. Chẳng hạn, tại Khu bảo tồn hổ Biligirirangana, bộ tộc Soliga đã được trao Quyền rừng cộng đồng (CR) và đã đóng góp tích cực vào việc bảo tồn môi trường sống của hổ cũng như ngăn chặn nạn săn trộm. Sethi cho rằng cộng đồng địa phương có thể đóng góp tích cực vào việc bảo tồn nếu họ được trao cơ hội.
Bên cạnh đó, các khu vực rừng quan trọng đang bị chuyển đổi mục đích sử dụng cho các dự án phát triển, du lịch, và hoạt động trồng rừng. Điều này đã làm tăng sự phẫn nộ trong số các nhà hoạt động khi NTCA yêu cầu di dời cộng đồng bộ lạc, trong khi lại phê duyệt việc phân bổ đất rừng tại Khu bảo tồn hổ Panna cho các mục đích thương mại, như xây dựng cơ sở hạ tầng.
Gobind Sagar Bhardwaj, Tổng Giám đốc Dự án Tiger của NTCA, đã lên tiếng bảo vệ lệnh di dời, khẳng định rằng đây là một phần trong Kế hoạch bảo tồn hổ quốc gia, và rằng lệnh này chỉ lặp lại các hướng dẫn cũ về di dời tự nguyện. Ông nhấn mạnh rằng quy trình di dời là hoàn toàn tự nguyện và được thực hiện theo đúng các hướng dẫn đã đặt ra, bao gồm sự đồng thuận của các cộng đồng bị ảnh hưởng.
Tuy nhiên, các nhà hoạt động không đồng ý với quan điểm này. Họ kêu gọi NTCA rút lại lệnh di dời được cho là bất hợp pháp và thay vào đó áp dụng mô hình bảo tồn do cộng đồng quản lý, như đã được đề xuất trong Đạo luật Quyền Lâm nghiệp. Đồng thời, họ yêu cầu NTCA đảm bảo mọi quy trình di dời phải tuân thủ đúng luật pháp, và quyền của các cộng đồng phụ thuộc vào rừng cần được bảo vệ đầy đủ.
Mặc dù NTCA khẳng định quá trình di dời là hợp pháp và cần thiết cho việc bảo tồn hổ, các chuyên gia và nhà hoạt động cho rằng cần có thêm các nghiên cứu về tác động thực sự của cộng đồng địa phương lên hệ sinh thái trước khi tiến hành bất kỳ cuộc di dời nào. Điều này cho thấy cuộc tranh cãi giữa bảo tồn động vật hoang dã và quyền lợi của người bản địa ở Ấn Độ vẫn sẽ tiếp tục trong thời gian tới.
