Việt Nam tiếp tục nỗ lực giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu, đặc biệt bằng cách tăng cường sử dụng các công nghệ năng lượng tái tạo.
Tiến sĩ Richard Ramsawak và Giáo sư Robert Baulch từ Khoa Kinh doanh, Đại học RMIT Việt Nam đã đưa ra những kiến nghị quan trọng nhằm phát triển công nghệ năng lượng tái tạo ở Việt Nam.
Tháng 11/2021 tại Hội nghị về biến đổi khí hậu của Liên Hiệp Quốc COP26, Việt Nam đã cam kết loại bỏ dần nguồn năng lượng than không sử dụng công nghệ thu giữ CO2 (unabated coal power) vào năm 2040 và đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Tại COP28 diễn ra hồi tháng 12/2023, Việt Nam đã mở rộng cam kết về biến đổi khí hậu bằng cách tham gia “Cam kết làm mát toàn cầu”, nhằm giảm ít nhất 68% lượng khí thải nhà kính từ ngành công nghiệp làm mát vào năm 2050.
Việt Nam tiếp tục nỗ lực giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu, đặc biệt bằng cách tăng cường sử dụng các công nghệ năng lượng tái tạo. Nhờ đó, mức tiêu thụ năng lượng gió và mặt trời đã tăng gấp 4 lần kể từ năm 2019, đưa Việt Nam trở thành nhà sản xuất năng lượng mặt trời lớn thứ 10 thế giới và kế hoạch mở rộng thêm nhiều dự án đang được triển khai.
Một trong những văn bản chính sách quan trọng hướng quá trình chuyển đổi của Việt Nam sang các giải pháp năng lượng tái tạo và thân thiện với khí hậu là Quy hoạch điện VIII. Theo đó, Chính phủ đặt mục tiêu năng lượng tái tạo chiếm 50% tổng năng lượng vào năm 2050, đồng thời loại bỏ dần tất cả nhà máy đốt than. Ngoài ra, còn có những yếu tố khác góp phần thúc đẩy quá trình chuyển đổi này.
Đầu tiên, nguồn tài chính cho các dự án năng lượng chạy bằng than truyền thống đang cạn kiệt. Những nguồn tài trợ năng lượng truyền thống như Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật đang chuyển sang tài trợ cho các dự án công nghệ tái tạo.
Thứ 2, nhiều nhà sản xuất quốc tế lớn nhất thế giới, bao gồm cả các công ty đang hoạt động tại Việt Nam như Apple, H&M, Lego, Nike, Nestlé, PepsiCo và Samsung đã cam kết với sáng kiến RE100 toàn cầu. Các công ty này đặt mục tiêu có 100% năng lượng tái tạo vào năm 2050. Do đó, Việt Nam đứng trước nguy cơ đánh mất sự quan tâm của họ cũng như các nhà đầu tư tiềm năng mới nếu không thể đáp ứng nhu cầu năng lượng tái tạo ngày càng tăng cao.
Cuối cùng là sự cạnh tranh ngày càng gia tăng trong việc sản xuất năng lượng điện tái tạo đến từ các nước láng giềng. Campuchia, Lào, Myanmar và Indonesia, chẳng hạn, đã đầu tư đáng kể vào sản xuất điện tái tạo. Malaysia cũng đặt mục tiêu sử dụng 70% năng lượng tái tạo vào năm 2050.
Vậy Việt Nam có thể đạt được các mục tiêu sản xuất năng lượng tái tạo đầy tham vọng ở mức độ nào? Than đá vẫn là nguồn năng lượng mũi nhọn ở Việt Nam, đóng góp khoảng 45% nhu cầu năng lượng vào năm 2022, tiếp theo là thủy điện 30% và dầu khí 11%. Việc chuyển dịch nguồn cung ra khỏi các nhà máy nhiệt điện than đặt ra nhiều thách thức, đặc biệt khi xét đến nhu cầu năng lượng đang bùng nổ của Việt Nam và cán cân giữa nguồn cung năng lượng tái tạo chưa liền mạch với nguồn than đá giá rẻ sẵn có.
Các dự án năng lượng tái tạo phải tiếp tục đối mặt với rào cản kinh tế theo cơ chế thuế quan hiện hành ở Việt Nam, khiến mảng này trở nên kém hấp dẫn đối với các nhà phát triển. Việc thiếu thỏa thuận mua bán điện trực tiếp và cơ chế tài chính đã cản trở tiến độ của sáng kiến năng lượng tái tạo. Và việc tăng giá năng lượng ở Việt Nam để giúp các dự án năng lượng tái tạo khả thi hơn có thể vấp phải sự phản đối từ người tiêu dùng và cản trở vốn đầu tư nước ngoài.
Cũng cần có sự phối hợp tốt hơn giữa các cơ quan chính phủ chủ chốt. Sự hợp tác liên ngành rất quan trọng trong các quy định phức tạp về giải ngân tài chính cho những dự án hỗ trợ phát triển chính thức và điều này có thể gây trở ngại cho việc thu hút khu vực tư nhân tham gia vào những dự án này.
Công nghệ tái tạo, như năng lượng mặt trời và gió, còn mới mẻ và đòi hỏi những kỹ năng mới trong việc lắp đặt và quản lý chúng. Năng lực kỹ thuật cũng cần thiết để hỗ trợ quá trình chuyển đổi lưới điện từ công nghệ dựa trên carbon sang công nghệ tái tạo, trong phát triển chính sách và tạo ra cơ chế tài chính đổi mới để tài trợ cho các dự án năng lượng tái tạo mới.
Bất chấp thách thức nêu trên, cơ hội phát triển năng lượng tái tạo vẫn đáng kể. Tháng 12/2023 Việt Nam đã ký Tuyên bố chính trị thiết lập quan hệ đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP). Thỏa thuận này có cách tiếp cận toàn diện, trải rộng ở các lĩnh vực bao gồm cải tiến chính sách, chuyển giao công nghệ và hỗ trợ tài chính cho quá trình chuyển đổi năng lượng công bằng. Tuyên bố trên cũng nhằm huy động đầu tư để phát triển năng lượng tái tạo, cải thiện hiệu quả sử dụng năng lượng và nâng cấp hạ tầng lưới điện. Các đối tác đã cam kết huy động 15,5 tỉ USD ban đầu trong 3-5 năm tới để thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng công bằng ở Việt Nam.
Vẫn còn đó những cơ hội lớn cho sự tham gia của khu vực tư nhân. VinaCapital, chẳng hạn, là một trong những cổ đông trong nước của SkyX, nhà phát triển điện mặt trời áp mái có trụ sở tại TP.HCM. Gần đây, SkyX đã được định giá hơn 100 triệu USD.
Để đạt được mục tiêu năng lượng tái tạo, cần thực hiện một loạt hành động đổi mới như:
– Tăng tỉ trọng năng lượng gió và mặt trời trong tổng sản lượng điện. Điều cốt lõi là giải quyết vấn đề thuế năng lượng tái tạo và các thỏa thuận bán điện trực tiếp, cùng với việc tăng cường thể chế và quy định cần thiết để hỗ trợ triển khai kịp thời các dự án này.
– Cải thiện lưới điện truyền tải và khả năng lưu trữ điện là rất cần thiết để hỗ trợ phân phối năng lượng tái tạo, đặc biệt là đến nhiều vùng nông thôn hơn.
– Khám phá và triển khai các dạng công nghệ tái tạo mới. Năng lượng sóng vẫn là nguồn năng lượng tái tạo chưa được khai thác ở Việt Nam, vốn sở hữu đường bờ biển dài và công nghệ sóng mô-đun sẵn có ngày càng tăng. Ngoài ra, còn có cơ hội kết hợp nhiều loại hình công nghệ tái tạo khác nhau như năng lượng mặt trời, gió và thủy điện dựa trên sự phù hợp của địa điểm, như đang thực hiện ở Ninh Thuận.
– Do việc sản xuất than có thể vẫn sẽ nằm trong cơ cấu nguồn điện của Việt Nam thêm một thời gian nên cần làm sạch các nhà máy nhiệt điện hiện có và trong kế hoạch.
– Cuối cùng, có rất nhiều cơ hội để điều tiết nhu cầu điện ở Việt Nam, đặc biệt là giai đoạn cao điểm, bằng cách sử dụng các công nghệ tiết kiệm năng lượng như hệ thống điều hòa không khí thông minh, chiếu sáng tiết kiệm năng lượng và định giá phụ tải vào giờ cao điểm.
Tiến sĩ Richard Ramsawak và Giáo sư Robert Baulch
