Các đợt nắng nóng diễn ra trên khắp ASEAN báo hiệu sự quay trở lại của El Nino sau 3 năm. Trong bối cảnh đó, HSBC cho rằng các sản phẩm nông sản của VN gồm gạo và càphê đang rất dễ bị tổn thương.
Ngày 13/7, bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC công bố báo cáo “ASEAN Perspectives – Hiện tượng El Nino đổ bộ.” Báo cáo xem xét đến El Nino, một hiện tượng khí hậu gây ra hạn hán, thiếu hụt mưa và những tác động cụ thể của nó đối với nền kinh tế cũng như tình trạng lạm phát tại 6 thị trường ASEAN. Chuyên gia HSBC cho rằng các sản phẩm nông sản của Việt Nam gồm gạo và cà phê đang rất dễ bị tổn thương.
Nông nghiệp chịu tác động trực tiếp
Trong nội dung báo cáo, lĩnh vực nông nghiệp của ASEAN chịu ảnh hưởng trực tiếp nhất từ El Nino. Việt Nam cũng không phải trường hợp ngoại lệ.
Cụ thể, trong lịch sử, các đợt El Nino thường gây ra sụt giảm sản lượng gạo cùng với các chính sách thương mại tương đối hạn chế làm trầm trọng thêm tình trạng này. Vào năm 2015-2016, El Nino đã khiến sản lượng tại hai thị trường Thái Lan và Việt Nam giảm hơn 10%. Hậu quả là xuất khẩu gạo của Việt Nam dự kiến sẽ giảm 7%, theo ước tính của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA).
Bên cạnh đó, HSBC cho hay mặc dù chiếm tỷ lệ không đáng kể trong tổng kim ngạch xuất khẩu (dưới 1%), nhưng Việt Nam và Indonesia cung cấp 25% lượng cà phê của thế giới – chủ yếu là hạt Robusta, được biết đến với vị đắng và độ axit cao hơn.
Trước đó, sản lượng cà phê ở cả hai nền kinh tế này đã giảm 10% trong năm 2015-2016, gợi ra câu hỏi về tác động của El Nino lần này. Đặc biệt, Bộ Nông nghiệp Mỹ dự báo sản lượng cà phê Robusta tại Indonesia niên vụ 2023/24 sẽ giảm 20% do mùa khô đến sớm, ảnh hưởng đến hơn 60% diện tích cà phê.
Ngoài ra, dầu cọ cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Tổng sản lượng của Indonesia và Malaysia chiếm 85% lượng dầu cọ của thế giới (tiếp theo là Thái Lan với 4% thị phần) và dầu cọ cũng chiếm 10% tổng kim ngạch xuất khẩu ở mỗi quốc gia.
Trong khi El Nino vừa mới bắt đầu, chính quyền ở cả hai quốc gia đã cảnh báo về khả năng gián đoạn thu hoạch dầu cọ. Indonesia đã áp dụng các biện pháp khẩn cấp ở bảy tỉnh, chủ yếu là các khu vực sản xuất dầu cọ. Trước đó, sản lượng dầu cọ từng giảm trong năm diễn ra hiện tượng El Nino và tình hình càng mờ mịt hơn khi nông dân đốt cánh đồng để trồng vụ mùa mới.
Trong khi đó, Ủy ban Dầu cọ Malaysia cũng đã cảnh báo rằng sản lượng có thể giảm 1-3 triệu tấn (6%-17%) lần này, nhưng tác động có thể ít nghiêm trọng hơn lần trước, khi sản lượng bị cắt giảm đến 20% trong đợt El Nino năm 2015-2016, do vật liệu trồng trọt tốt hơn và điều kiện lao động được cải thiện. Tuy nhiên, theo các quan chức Malaysia, tác động có thể xảy ra sau 15-18 tháng cho thấy đây là rủi ro cần được theo dõi kỹ trong năm 2024, chứ không phải năm nay.
Sản xuất công nghiệp bị gián đoạn
Chuyên gia HSBC cũng cho biết thêm một tác động phụ khác là sự gián đoạn sản xuất công nghiệp do thiếu năng lượng.
Cụ thể, theo báo cáo của HSBC, rủi ro này từ El Nino xuất hiện ở cả Việt Nam và Malaysia. Vào đầu tháng Sáu, các tỉnh phía Bắc – nơi đặt cơ sở sản xuất của nhiều “gã khổng lồ” điện tử bao gồm Samsung và Foxconn, đã phải đối mặt với tình trạng thiếu điện. Mất điện là do thiếu hụt thủy điện, nguồn cung cấp điện chính ở miền Bắc, vì nắng nóng và hạn hán do El Nino gây ra đã khiến nước trong các hồ chứa cạn kiệt, thậm chí mực nước ở các đập lớn ở miền bắc cũng giảm đến mực nước chết.
Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết thời gian gần đây đã có mưa nên mực nước tại tất cả các hồ chứa trên cả nước đều vượt ngưỡng phát điện an toàn. Sau khi một số nhà sản xuất thiết bị điện tử cắt giảm sản xuất, tình trạng mất điện gần đây đã bắt đầu giảm bớt, cho phép các nhà máy kéo dài thời gian hoạt động.
“Tuy nhiên, rủi ro năng lượng do El Nino gây ra cần được theo dõi chặt chẽ hơn vì nó có thể làm trầm trọng thêm tình trạng sản xuất khó khăn, đặc biệt là vào thời điểm Việt Nam đang phải đối mặt với thách thức khi số lượng đơn hàng xuất khẩu sụt giảm,” chuyên gia HSBC cảnh báo.
Trong khi đó, Malaysia cũng phải đối mặt với vấn đề thiếu nước tương tự, khuyến khích các nhà chức trách hành động nhanh chóng để bù đắp tác động ngày càng tăng của El Nino. Theo yêu cầu của Penang, Malaysia đã triển khai hai công nghệ tạo mưa nhân tạo để giúp nâng cao mực nước. Trong khi mực nước tại 70 con đập của Malaysia gần đạt đến công suất, các quan chức vẫn tiếp tục cảnh báo về những rủi ro và kêu gọi các tiểu bang chú ý đến việc bảo tồn và chuẩn bị cho điều xấu nhất.
Chuyên gia HSBC nhấn mạnh điều may mắn là các nhà hoạch định chính sách ASEAN ý thức rõ tác động của El Nino, ban hành các cảnh báo sớm và chủ động triển khai các biện pháp phòng ngừa để chuẩn bị cho những gián đoạn kinh tế tiềm ẩn. Các quốc gia đã phải viện đến những giải pháp như công nghệ tạo mưa nhân tạo, tăng nhập khẩu một số mặt hàng nông nghiệp nhất định và hạn chế phần nào các hoạt động sản xuất nhằm giảm thiểu những gián đoạn có khả năng xảy ra do El Nino.
Cũng theo HSBC, lịch sử cho thấy không có mối quan hệ rõ ràng nào giữa El Nino và lạm phát ở ASEAN, bất chấp những thách thức phổ biến trong sản xuất lương thực. Nhìn chung, lạm phát thậm chí còn có xu hướng giảm từ năm 2015 đến 2016, đây là thời kỳ El Nino nghiêm trọng nhất kể từ năm 1950.
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là El Nino không ảnh hưởng đến giá cả bởi vì thực tế là có. Rủi ro chính sách cũng có thể xảy ra và hoàn toàn đổi hướng của triển vọng lạm phát tại ASEAN, đặc biệt là đối với các nền kinh tế cần nhập khẩu lương thực. Bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy các nước xuất khẩu lương thực sẽ cấm xuất khẩu để quản lý giá nội địa sẽ dẫn đến áp lực lạm phát đáng kể đối với các nền kinh tế nhập khẩu ròng.
“El Nino vẫn là một rủi ro đáng kể đối với triển vọng lạm phát nhưng không đảm bảo rằng chúng ta sẽ trải qua một làn sóng lạm phát khác,” HSBC cảnh báo.
