Hạn hán đang dẫn đến một cuộc khủng hoảng thủy điện ở Zimbabwe, mực nước phía sau đập thủy điện chính, nơi sản xuất gần 70% điện năng đã giảm xuống quá thấp.
Thông thường, chợ xanh Murahwa ở thành phố nhỏ gần biên giới với Mozambique nhộn nhịp những người thợ hàn, thợ mộc và thợ cơ khí bán dịch vụ của họ. Nhưng thị trường đã im ắng trong những tuần gần đây, do hạn hán kéo dài đã đẩy Zimbabwe vào một cuộc khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng. Mực nước phía sau đập thủy điện chính của Zimbabwe, nơi sản xuất gần 70% điện năng của quốc gia, đã giảm xuống quá thấp để có thể phát điện một cách đáng tin cậy, buộc các nhà quản lý phải áp đặt tình trạng mất điện luân phiên kéo dài tới 20 giờ mỗi ngày. Những cảnh tương tự đang diễn ra ở nước láng giềng Zambia, quốc gia cũng phụ thuộc vào nhà máy thủy điện Kariba đang gặp khó khăn về điện năng trên sông Zambezi.
Các nhà nghiên cứu cho biết cuộc khủng hoảng đã làm nổi bật mối đe dọa ngày càng tăng mà khí hậu ngày càng khô hạn và thất thường gây ra cho các quốc gia châu Phi phụ thuộc vào thủy điện. Ở Zimbabwe, cuộc khủng hoảng đang thúc đẩy chính phủ và các nhà nghiên cứu đẩy mạnh việc tìm kiếm các nguồn cung cấp năng lượng đáng tin cậy hơn cho 16 triệu dân của quốc gia này.
Trong những năm gần đây, lượng mưa thay đổi đột ngột hàng năm đang gia tăng, góp phần gây ra khủng hoảng điện ở một số quốc gia và khiến thủy điện “kém hấp dẫn như một nguồn điện đáng tin cậy”, như Sebastian Sterl, nhà khí tượng học năng lượng tại Đại học Free của Brussels, đã nhận định về vấn đề này. Ông cho biết thêm, các nghiên cứu mô hình hóa cho thấy rằng vào năm 2030 các đập thủy điện mới sẽ không còn là một lựa chọn hấp dẫn trên hầu hết châu Phi.
Declan Conway, giám đốc nghiên cứu tại Viện nghiên cứu biến đổi khí hậu và môi trường Grantham cho biết, dự báo đó khiến một số nhà nghiên cứu xem xét các cách để quản lý tốt hơn các đập thủy điện hiện có, chẳng hạn như điều chỉnh lượng nước do các con đập xả ra khi dòng chảy sông lớn và thấp. Ông lưu ý rằng các nhà quản lý đôi khi xả quá nhiều nước trong thời kỳ hạn hán để duy trì việc phát điện trong thời gian ngắn dẫn đến các vấn đề sau này. Các hệ thống giám sát thủy văn tốt hơn có thể giúp giảm thiểu sự gián đoạn.
Tuy nhiên, những điều chỉnh như vậy không có khả năng giải quyết các vấn đề về điện lâu dài của Zimbabwe. Đó là một lý do khiến chính phủ quốc gia này đang chuyển sang mở rộng các nhà máy nhiệt điện than. Nhưng nước này cũng đang kiểm tra các nguồn năng lượng không làm tăng lượng khí thải nhà kính, bao gồm năng lượng mặt trời và khí sinh học được tạo ra bằng cách lên men chất thải hữu cơ. Chi phí của những công nghệ này đã giảm nhanh chóng; do đó chúng đã trở thành những lựa chọn đầu tư hấp dẫn hơn.
Một số nghiên cứu gần đây đã nhấn mạnh cả khả năng và trở ngại. Trong một nghiên cứu, một nhóm nghiên cứu có trụ sở tại Đại học Galgotias đã phát hiện ra rằng Zimbabwe đã bổ sung khoảng 700 hệ thống khí sinh học, được gọi là bể tiêu hóa, vào năm 2021.
Tuy nhiên, nhìn chung, hầu hết các hệ thống hiện có là các đơn vị hộ gia đình tương đối nhỏ, phù hợp để nấu ăn và đun nước nhưng không dùng để tạo ra điện. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu kết luận rằng khí sinh học có khả năng đóng một vai trò lớn hơn trong hỗn hợp năng lượng của Zimbabwe.
Một nghiên cứu thứ hai gần đây, từ một nhóm có trụ sở tại Đại học Thượng Hải, lưu ý rằng Zimbabwe chưa khai thác hết tiềm năng của năng lượng mặt trời. Bằng cách xây dựng các mảng bảng năng lượng mặt trời được liên kết với hệ thống lưu trữ pin, các nhà sản xuất điện có thể giảm sự phụ thuộc vào điện nhập khẩu và đảm bảo nguồn cung cấp điện đáng tin cậy hơn, họ đã báo cáo trên Tạp chí Năng lượng tái tạo và Môi trường vào tháng 8 năm 2022. Tuy nhiên, để thu hút đầu tư cần thiết, các tác giả lưu ý rằng Zimbabwe có thể sẽ phải thay đổi các quy định quốc gia chi phối cách định giá năng lượng tái tạo và đưa vào lưới điện truyền tải.
Trong khi đó, chính phủ Zimbabwe cho biết họ muốn giúp người tiêu dùng lắp đặt các hệ thống năng lượng mặt trời trên mái nhà quy mô nhỏ hơn. Họ cũng đã cấm lắp đặt máy nước nóng điện mới để thúc đẩy các hệ thống làm nóng nước bằng ánh sáng mặt trời. Tổng thống Zimbabwe Emmerson Mnangagwa tuyên bố nước này có đủ ánh nắng mặt trời và đủ đất cho các trang trại năng lượng mặt trời, nhưng câu hỏi bây giờ là làm thế nào để tận dụng tốt nhất những nguồn lực đó và các nguồn lực khác. Tình hình hạn hán hiện nay chỉ làm tăng thêm tính cấp bách trong việc tìm kiếm câu trả lời để ứng phó với tình trạng thiếu điện.
Duy Hưng (tổng hợp)
