Khu bảo tồn cộng đồng Huab thuộc Kunene nằm ở tây bắc Namibia nỗ lực bảo vệ loài tê giác đen quý hiếm trong nhiều năm khỏi nạn săn trộm nhưng đang dần mất chúng vì hoạt động khai thác mỏ.
Số lượng tê giác ở Kunene không lớn nhưng được IUCN coi là quần thể quan trọng số 1, có nghĩa là hơn 100 cá thể – theo Andrew Malherbe, Giám đốc điều hành Save The Rhino Trust (SRT), tổ chức giám sát và thu thập dữ liệu tê giác đen nhằm hỗ trợ các khu bảo tồn ở tây bắc.
Huab là một trong 13 khu bảo tồn ở Kunene được đăng ký theo Chương trình quản lý tài nguyên thiên nhiên dựa vào cộng đồng của Namibia – sáng kiến do chính phủ khởi xướng từ cuối những năm 1990 nhằm trao cho cộng đồng các quyền hợp pháp trong quản lý đất đai và tài nguyên. Nhiệm vụ chính của Huab là giám sát, bảo vệ những cá thể tê giác đen quý hiếm của Namibia nói riêng và châu Phi nói chung. Đây cũng là một trong những nguồn sinh kế bền vững duy nhất của cộng đồng ở Huab, nhất là từ năm 2016 khi Huab ký hợp tác với Ultimate Safaris, cho phép công ty này điều hành khu cắm trại du lịch chuyên theo dõi tê giác đen bằng cách đi bộ, tạo ra nguồn thu khoảng 60.000 USD/năm và nhiều việc làm dành cho người dân Huab. Tuy nhiên, tour du lịch gần đây phải đóng cửa vì không còn tê giác.
Tê giác dần rời đi vì hoạt động nổ mìn của một mỏ đồng được cấp phép tại Huab. Từ tháng 4/2021, các tổ chức bảo tồn và Ultimate đã đệ đơn khiếu nại quyết định cấp phép môi trường cho mỏ này của Bộ trưởng Môi trường Pohamba Shifeta. Sự bức xúc càng tăng hơn khi đầu năm 2023, vị Bộ trưởng công bố dữ liệu thống kê săn trộm mới nhất của Namibia cho thấy số lượng tê giác bị giết bất hợp pháp rất lớn. Năm 2022, con số này lên tới 87 cá thể, tăng 93% so với năm 2021, trong đó có tới 61 cá thể tê giác đen quý hiếm và 26 cá thể tê giác trắng. Điều đáng lo ngại là có đến 46/87 cá thể tê giác bị săn trộm ở Vườn quốc gia Etosha nổi tiếng khiến Etosha trở thành điểm nóng về nạn săn trộm. Trong số 41 cá thể tê giác bị giết bên ngoài Etosha, 15 cá thể bị săn trộm tại các trang trại chăm sóc tê giác và 25 cá thể ở các trang trại tư nhân có quần thể tê giác trắng nhỏ, tuyệt đối không có cá thể tê giác nào được báo cáo bị giết tại các khu bảo tồn cộng đồng – nơi đất đai được sở hữu và quản lý bởi các cộng đồng nông thôn Namibian. Tất cả tê giác đen ở Namibia đều là tài sản của nhà nước do tình trạng nguy cấp của chúng trong khi số lượng tê giác trắng nhiều hơn không nằm trong chương trình giám sát và có thể thuộc sở hữu tư nhân.
Lý giải việc vì sao cộng đồng bảo tồn tê giác hiệu quả, Andrew Malherbe cho biết mức độ săn trộm ở các khu bảo tồn cộng đồng thuộc Kunene khá thấp dù nơi đây không có hàng rào, không có vùng cấm ra vào bởi ngoài sự tích cực của các đội tuần tra thì các hoạt động bảo tồn được thực hiện bởi SRT cùng Chương trình quản lý tài nguyên dựa vào cộng đồng rất hiệu quả, mật độ tê giác đen ở khu vực này cũng rất thấp. Rất khó để nhóm săn trộm có thể đi vào khu vực bảo tồn của Huab vì họ sẽ bị phát hiện ngay lập tức thông qua các cuộc điện thoại cảnh báo từ người dân. SRT không phải là một tổ chức chống săn trộm nhưng chính sự kết nối và hỗ trợ của người dân đã tự nó trở thành một biện pháp ngăn chặn tuyệt vời.
Trong bức thư ngỏ được công bố hồi tháng 2/2023, Ủy ban quản lý khu bảo tồn Huab chỉ trích Bộ trưởng Pohamba Shifeta và cho biết Huab đang có kế hoạch kiện vị này nếu giấy phép đã cấp cho mỏ đồng (do một người Namibia đứng tên nhưng được quản lý, đầu tư bởi người Trung Quốc) không được rút lại. Điều đáng nói là quá trình đánh giá tác động môi trường dự án đã cố tình phớt lờ quần thể tê giác đen vốn được coi là “báu vật” của Namibia.
HPM (Theo Mongabay)
