Kinh tế tuần hoàn chỉ được thực thi rộng rãi ở Việt Nam nếu có hành lang pháp lý và chính sách phù hợp.
Tại Hội nghị Thượng đỉnh về biến đổi khí hậu COP 26, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh Việt Nam sẽ xây dựng và thực hiện các biện pháp giảm phát thải mạnh mẽ để đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Để giảm thiểu lượng rác thải nhựa xả ra môi trường hàng năm, Việt Nam cần những giải pháp bền vững và căn cơ, đảm bảo hài hòa lợi ích của doanh nghiệp, người tiêu dùng. Kinh tế tuần hoàn là một trong những giải pháp vĩ mô trở thành xu hướng của những nền kinh tế phát triển và đang bước đầu được áp dụng tại Việt Nam.
Kinh tế tuần hoàn là khái niệm được David Pearce và Kerry Turner sử dụng lần đầu vào năm 1990, dùng để chỉ mô hình kinh tế mới dựa trên nguyên lý cơ bản “mọi thứ đều là đầu vào đối với thứ khác”, hoàn toàn không giống với cách nhìn của nền kinh tế tuyến tính truyền thống.
Kinh tế tuần hoàn biến chất thải đầu ra của ngành này thành nguồn tài nguyên đầu vào của ngành khác hay tuần hoàn trong nội tại bản thân của một doanh nghiệp. Kinh tế tuần hoàn góp phần gia tăng giá trị cho doanh nghiệp, giảm khai thác tài nguyên, giảm chi phí xử lý chất thải, giảm thiểu ô nhiễm môi trường.
Theo Future Planet, kinh tế tuần hoàn là xu hướng của toàn nhân loại bởi những ưu điểm vượt trội.
Điểm mạnh đầu tiên của mô hình tuần hoàn là thúc đẩy nền kinh tế đi lên. Nghiên cứu do Accenture thực hiện cho thấy nền kinh tế tuần hoàn có thể tạo ra thêm 4,5 nghìn tỷ USD sản lượng kinh tế vào năm 2030 nhờ tạo ra việc làm và đổi mới.
Kinh tế tuần hoàn cũng tạo ra việc làm. Bằng cách chuyển sang mô hình tuần hoàn, các doanh nghiệp sử dụng ít nguyên liệu thô hơn và có nhiều sản phẩm tái chế hơn. Điều này làm giảm khả năng phụ thuộc của doanh nghiệp vào giá nguyên liệu biến động và sự gián đoạn chuỗi cung ứng, đồng thời tăng khả năng phục hồi và đạt được lợi thế cạnh tranh so với các công ty theo mô hình tuyến tính truyền thống.
Quan trọng nhất, kinh tế tuần hoàn tạo ra tấm lá chắn ngăn rác thải nhựa đại dương bị xả thẳng ra môi trường. Giải pháp dồn việc tái chế nhựa cho các công ty, làng nghề hiện nay không bền vững và thiếu tính hệ thống, bởi khối lượng rác nhựa mỗi ngày lớn hơn nhiều so với năng lực xử lý rác thải ở Việt Nam hiện nay.
Do đó, chỉ khi các doanh nghiệp sản xuất tự thiết lập mô hình tái chế rác thải nhựa, lượng túi nilon, chai nhựa thải ra môi trường mới được kiểm soát và cắt giảm.
Ở Việt Nam, mô hình kinh tế tuần hoàn đã được áp dụng ở mội số doanh nghiệp. 9 công ty hàng đầu trong lĩnh vực hàng tiêu dùng và bao bì bắt tay nhau thành lập Liên minh Tái chế bao bì Việt Nam (PRO Vietnam).
Theo lộ trình, các doanh nghiệp lớn sẽ phải thực hiện trách nhiệm của nhà sản xuất (EPR), được thiết kế dựa trên nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền. Nhà sản xuất có trách nhiệm quản lý các sản phẩm sau khi chúng trở thành rác thải, bao gồm việc thu gom, xử lý (vận chuyển, phân loại, tháo dỡ, làm sạch…), tái sử dụng, thu hồi (bao gồm tái chế và thu hồi năng lượng), tiêu hủy rác thải, thay vì chỉ có vai trò sản xuất đơn thuần.
Đây là bước đi đột phá để tiến tới nền kinh tế tuần hoàn thay cho nền kinh tế tuyến tính truyền thống. Tuy nhiên, yếu tố quan trọng để mở cửa cho kinh tế tuần hoàn là xây dựng chính sách và hành lang pháp lý phù hợp, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ với môi trường.
“Việt Nam đã có những nội dung chính sách liên quan đến kinh tế tuần hoàn trong một số bộ luật hiện hành. Tuy nhiên, để có thể thực sự tạo nền tảng vững chắc cho kinh tế tuần hoàn có thể “cất cánh”, việc xây dựng riêng một bộ Luật kinh tế tuần hoàn là cần thiết.
Tại Hội nghị Khởi động xây dựng Kế hoạch quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn được Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức vào tháng 6 vừa qua, những yêu cầu cấp thiết liên quan đến thực hiện kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam đã được đặt ra.
Các yêu cầu bao gồm: hoàn thiện các cơ chế, chính sách để khuyến khích cộng đồng doanh nghiệp tăng cường đầu tư cho kinh tế tuần hoàn, đặc biệt là từ khâu thiết kế, lập quy hoạch đến sản xuất và tiêu thụ sản phẩm; đồng thời kêu gọi sự hưởng ứng và tham gia tích cực của toàn xã hội, từ thay đổi thói quen tiêu dùng, thải bỏ các sản phẩm đã qua sử dụng đến chấp nhận các sản phẩm sản xuất từ vật liệu tái chế, hay các sản phẩm được làm mới sau khi đã qua một chu trình sử dụng.
Xây dựng và thông qua Luật Kinh tế tuần hoàn là điều cần thiết nhằm tạo điều kiện hỗ trợ, thu hút, kêu gọi sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế, địa phương trong quá trình chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn”, ông Nguyễn Quang Vinh, Phó Chủ tịch chuyên trách Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp vì sự phát triển bền vững Việt Nam (VBCSD) chia sẻ.
Theo lãnh đạo VCCI, với việc hiện thực hóa kinh tế tuần hoàn thành Luật, các quy định, chỉ tiêu, yêu cầu sẽ được cụ thể hóa chi tiết hơn, rõ ràng hơn (như định mức tiêu thụ năng lượng, quy trình kiểm kê, thu gom và xử lý chất thải, khí nhà kính và xây dựng thị trường các-bon,…) trở thành xương sống cho quá trình chuyển đổi và thực hiện mô hình tuần hoàn tại doanh nghiệp.
Không chỉ vậy, hành lang pháp lý đầy đủ sẽ tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận cơ chế hỗ trợ về vốn, phát hành trái phiếu xanh, tiếp cận công nghệ, xây dựng thị trường cho các sản phẩm được sản xuất theo mô hình kinh doanh tuần hoàn.
Khi yêu cầu của người tiêu dùng về các sản phẩm xanh, thân thiện với môi trường ngày càng cao, các nhà đầu tư cũng sẽ coi đó như một tiêu chuẩn trong quá trình đánh giá doanh nghiệp, do đó các doanh nghiệp đang thực hiện chuyển đổi, áp dụng tốt mô hình tuần hoàn và có báo cáo chi tiết sẽ có ưu thế hơn trong việc thu hút vốn.
