Thời gian qua, voi rừng liên tiếp xuất hiện tại các khu vực người dân trồng keo, hoa màu ở các huyện Quỳ Châu, Quỳ Hợp. Đáng lo hơn, những ngày gần đây voi còn ra tận đường Tỉnh lộ 544 và vào ăn mía tại khu vườn sát Nhà văn hoá bản ở huyện Quỳ Châu. Người dân rất lo lắng sẽ có xung đột xảy ra giữa voi và con người. Thế nhưng, việc di dời, bảo tồn để tránh những vấn đề đáng tiếc có thể xảy ra thì dường như đang đi vào “bế tắc”.
Những ngày cuối tháng 10/2022, người dân ở dọc bìa rừng ở xã Châu Phong (Quỳ Châu) lại sống trong thấp thỏm vì 2 mẹ con voi rừng thường xuyên xuất hiện. Việc voi rừng xuất hiện liên tục đang dấy lên một lo ngại về việc môi trường sống của nhiều động vật hoang dã nói chung và voi rừng nói riêng đang bị đe dọa nghiêm trọng.
Mới đây nhất, từ đầu tháng 12/2022 đến nay, 2 con voi này lại xuất hiện ở các khu đất trồng keo, sắn, mía của người dân bản Luồng, bản Đôm 1, xã Châu Phong để kiếm thức ăn. Cụ thể là vào sáng 03/12, 2 con voi nói trên đã ra vườn keo, vườn sắn của anh Hà Văn Tuấn, ở bản Đôm 1 để ăn cỏ và nhổ sắn để ăn. Mặc dù vợ chồng anh Tuấn và nhiều người dân đã tìm mọi cách để xua đuổi nhưng không thành công. Vì thế, khi đã ăn hết vườn sắn và cỏ trong vườn thì đàn voi mới di chuyển vào rừng để tiếp tục vào các khu vườn khác.
Những ngày sau đó, 2 con voi nói trên không chịu di chuyển vào sâu trong rừng như trước đây mà cứ quanh quẩn bên các khu vườn hoa màu của người dân rồi khi đói lại ra ăn, phá hoa màu của hàng loạt hộ dân canh tác ở đó.
Theo chị Vy Thị Yến, Cán bộ Địa chính xã Châu Phong, trong đêm 07/12, 2 con voi đã di chuyển đến vườn mía sát Nhà văn hoá bản Đôm 1 để ăn mía. Khu vực này cách nhà người dân bản Đôm 1 và bản Luồng chỉ vài chục mét. Vì thế, nhiều hộ dân sợ hãi đã không dám ngủ và tìm cách xua đuổi voi. Đến sáng ngày 08/12, 2 con voi nói trên lại di chuyển lên hướng dốc Pù Xen rồi ra Tỉnh lộ 544 đoạn nối từ xã Châu Phong ra thị trấn Tân Lạc (huyện Quỳ Châu) đi bộ “dạo chơi” trên đường khiến cho những người tham gia giao thông trên tuyến đường này được một phen “hú vía”.
Theo các bậc cao niên ở xã Châu Phong, trước đây những cánh rừng già ở Châu Phong, Châu Hạnh là địa bàn sinh sống của đàn voi hàng chục con. Tuy nhiên, nạn săn bắn từ nhiều năm trước đã khiến chúng dần bị sát hại. Đặc biệt là cách đây gần 30 năm, có lần 2 con voi đực bị sát hại cùng lúc để lấy ngà. Chính vì thế mà từ một đàn voi đông đúc, nay chỉ còn sót lại 2 mẹ con voi rừng nương tựa nhau suốt khoảng trên dưới 2 chục năm qua. Đây cũng là đàn voi duy nhất còn sót lại ở huyện Quỳ Châu.
Dù vẫn còn 2 con, nhưng đàn voi ở huyện Quỳ Châu này vẫn được xem như “đàn voi đơn lẻ”, vì đàn này không có đủ cả voi đực lẫn voi cái, không còn khả năng phát triển. Chúng sẽ bị chết, đàn voi sẽ bị xóa sổ trong nay mai nếu như không được khẩn trương sáp nhập với đàn khác. Đó cũng là cảnh ngộ của nhiều đàn voi đơn lẻ khác trên địa bàn tỉnh Nghệ An.
Theo thống kê, trên địa bàn tỉnh Nghệ An có 5 đàn voi với khoảng 16 con; là địa phương có số voi hoang dã lớn thứ 3 cả nước, chỉ sau Đắk Lắk và Đồng Nai. Tuy nhiên, trong số 5 đàn thì có đến 3 đàn đơn lẻ, không còn khả năng phát triển.
Ngoài 2 mẹ con voi rừng ở huyện Quỳ Châu, còn có 1 con voi cái sinh sống ở những cánh rừng tại xã Nam Sơn và Bắc Sơn (Quỳ Hợp). Con voi cái này sinh sống cô độc đã hơn 20 năm qua, kể từ sau khi các thành viên trong đàn lần lượt bị đặt bẫy, bị săn bắn… Dường như vì quá cô độc, nó thường xuyên về quấy phá dân làng. Chỉ trong năm 2021, theo thống kê của huyện Quỳ Hợp, con voi này đã gây thiệt hại 120 triệu đồng cho bà con 2 xã Nam Sơn và Bắc Sơn. Đàn voi đơn lẻ thứ 3 chính là 1 con voi cái thường về các bản làng ở các xã Lục Dạ, Chi Khê (huyện Con Cuông).
Trong 2 đàn voi còn lại, thì 1 đàn voi khoảng 4 con thường sinh sống trong Vườn Quốc gia Pù Mát, địa phận xã Tam Hợp (huyện Tương Dương), đã không còn được ghi nhận suốt nhiều năm qua. Do địa bàn chúng sinh sống gần với biên giới, các chuyên gia không loại trừ khả năng đàn voi này đã di chuyển qua Lào. Vì thế, tại Nghệ An chỉ còn 1 đàn voi rừng duy nhất được ghi nhận có sự phát triển trong 10 năm qua. Đó là đàn voi 8 con thường xuất hiện ở các bản Cao Vều, xã Phúc Sơn (huyện Anh Sơn). Cụ thể, sau 10 năm thì đàn voi này được ghi nhận đã tăng thêm 1 chú voi con.
Có Đề án bảo tồn vẫn “bế tắc”
Trước tình trạng xung đột giữa voi và con người cũng như để bảo tồn, phát triển các đàn voi đơn lẻ, nhiều địa phương như huyện Quỳ Hợp, Quỳ Châu đã nhiều lần có văn bản đề xuất UBND tỉnh Nghệ An và các sở, ngành liên quan xem xét phương án di dời voi sang khu vực Vườn Quốc gia Pù Mát. Đây là khu vực rộng lớn, có chức năng bảo tồn động, thực vật hoang dã. Chưa kể, ở đây đang có nhiều đàn voi sinh sống, giúp các đàn voi đơn lẻ có bạn để sinh sản, phát triển thêm. Tuy nhiên, dường như đến nay mọi cố gắng và các phương án đưa ra đều đang khá bế tắc.
Sáng 08/12/2022, trao đổi vơi PV, ông Trần Xuân Cường, Giám đốc Vườn quốc gia Pù Mát, cho hay: “Đề án Bảo tồn voi hoang dã đã có từ năm 2013, trong quá trình nghiên cứu cũng đã tính đến phương án để phát triển các đàn voi. Tuy nhiên, phải thừa nhận là rất khó khăn. Hiện, ở nước ta việc di chuyển voi rừng về vùng sinh thái mới chưa bao giờ được tiến hành thành công. Như lần di chuyển đàn voi Tánh Linh ở tỉnh Bình Thuận lên tỉnh Đắk Lắk hơn 20 năm trước. Dù việc di chuyển được lên kế hoạch tỉ mỉ với rất nhiều chuyên gia bảo tồn trong và ngoài nước, nhưng chúng sau đó nhanh chóng bị chết vì nhiều nguyên nhân, trong đó chủ yếu do mất sức và môi trường sống không hợp”.
Cũng theo ông Cường, hiện nay nguồn kinh phí cho Đề án bảo tồn voi hoang dã ở Nghệ An vẫn đang còn gặp nhiều khó khăn vì thiếu nguồn tài chính.
Còn một chuyên gia nghiên cứu nhiều năm về voi rừng cho hay, ý thức về lãnh thổ của voi rừng là rất lớn, nên việc sáp nhập đàn dường như là điều gần như không thể. “Qua nhiều năm nghiên cứu, chúng tôi phát hiện có nhiều đàn voi có địa bàn sinh sống rất gần nhau. Thế nhưng chúng không bao giờ xâm phạm đến địa bàn nhau. Đó là ý thức về vùng lãnh thổ. Chính vì thế mà dù có gây mê rồi di chuyển chúng lại với nhau, sau đó, chúng cũng rất khó để sinh tồn. Vì không phải lãnh thổ của chúng”, Chuyên gia này khẳng định.
Còn ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm Nghệ An thì cho rằng, Đề án bảo tồn voi đã có và phải phân chia nguồn kinh phí đều cho các vùng để thực hiện việc bảo tồn. Ngoài ra, trong thời gian sống chung với voi rừng này, đề nghị các địa phương tuyên truyền cho người dân, khi voi rừng xuất hiện cần dùng kẻng, trống, mõ, đốt lửa… gây ra tiếng động lớn, ánh sáng để xua đuổi. Tuyệt đối không được dùng bất cứ biện pháp nào có thể gây tổn thương đến voi rừng. Trường hợp voi nguy hiểm tính mạng, thì phải truy cứu trách nhiệm hình sự những tập thể, cá nhân liên quan.
Cũng cần thông tin thêm rằng, tháng 7/2019, UBND tỉnh Nghệ An đã tổ chức hội thảo xây dựng kế hoạch hành động khẩn cấp bảo tồn voi trên địa bàn Nghệ An giai đoạn 2020- 2025. Theo đó, hội thảo xác định 12 hành động khẩn cấp bảo tồn voi đến năm 2025. Theo đó, tỉnh này sẽ dành khoản kinh phí khoảng 18,7 tỷ đồng để các cơ quan chức năng và các địa phương liên quan tổ chức thực hiện việc bảo tồn voi hoang dã trên địa bàn tỉnh.
