Nhiều vướng mắc trong chính sách pháp luật đã khiến công tác ngăn chặn buôn bán động vật hoang dã (ĐVHD) gặp khó khăn; cần có các cơ chế hợp tác giữa Bộ TN&MT và Bộ NN&PTNT trong việc ban hành các quy định chuyên ngành để đảm bảo tính đồng nhất.
Để có một cái nhìn tổng thể về vai trò, năng lực vận động chính sách của các tổ chức NGO trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học, ngăn chặn buôn bán, tiêu thụ trái phép động vật hoang dã (ĐVHD) tại Việt Nam, Trung tâm Truyền thông tài nguyên và môi trường – Bộ TN&MT phối hợp với các đơn vị tổ chức chuỗi Hội thảo về nhận diện vai trò và tăng cường năng lực vận động chính sách ngăn chặn buôn bán, tiêu thụ trái phép ĐVHD cho các tổ chức bảo tồn của Việt Nam trong 2 ngày 29 và 30/9.
Việt Nam là một trong 25 nước có đa dạng sinh học cao nhất thế giới với khoảng 3.000 loài cá, hơn 1.000 loài chim và hơn 300 loài thú. Tuy nhiên, tình trạng khai thác, vận chuyển, buôn bán, tiêu thụ bất hợp pháp các loài động vật, thực vật hoang dã đã và đang gia tăng, làm suy thoái sinh cảnh tự nhiên, gây mất đa dạng sinh học; tạo ra áp lực lớn cho công tác bảo tồn thiên nhiên ở Việt Nam.
Theo Phó Giám đốc Trung tâm truyền thông tài nguyên và môi trường Vũ Minh Lý, công tác bảo tồn đa dạng sinh học, ngăn chặn buôn bán, tiêu thụ trái phép ĐVHD tại Việt Nam đang trở thành vấn đề cấp bách. Để giải quyết được vấn đề này, cần phải có sự chung tay của tất cả các cấp, ngành, các tổ chức xã hội, cộng đồng với những hành động thiết thực để bảo vệ các loài động vật hoang dã, quý hiếm, góp phần thực hiện các mục tiêu của Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050.
Ông Vũ Minh Lý cho rằng, các tổ chức NGO đóng góp rất lớn vào công tác bảo vệ đa dạng sinh học và ngăn chặn buôn bán, tiêu thụ ĐVHD bất hợp pháp tại Việt Nam. Trong thời gian qua, các tổ chức NGO của Việt Nam và quốc tế hoạt động trong lĩnh bảo tồn thiên nhiên và ĐVHD đã rất tích cực và chủ động trong việc phát hiện, báo cáo, kiến nghị về các vấn đề môi trường nói chung và công tác bảo đảm đa dạng sinh học và ngăn chặn buôn bán, tiêu thụ ĐVHD bất hợp pháp nói riêng cho các cấp, ngành để Chính phủ xem xét, ban hành các chính sách để tăng cường quản lý hiệu quả công tác này.
Trao đổi về những bất cập về chính sách pháp luật trong bảo tồn đa dạng sinh học và ngăn chặn buôn bán ĐVHD, ông Nguyễn Mạnh Hà – Trung tâm Bảo tồn thiên nhiên và phát triển cho biết, hiện có nhiều vướng mắc trong các luật như: Luật Đa dạng sinh học (2008); Luật Lâm nghiệp (2017); Luật Thủy sản (2017). Trong đó, các cơ quan bảo tồn gặp khó khăn trong việc xác định các định nghĩa về loài, các tiêu chí về các khu bảo vệ…
Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) cũng còn nhiều vướng mắc khi chưa có hướng dẫn cụ thể về số lượng động vật tối thiểu cho một vụ việc và trong một vụ có nhiều nhóm động vật khác nhau thì việc tính số cá thể cộng dồn được thực hiện thế nào; việc định giá sẽ được thực hiện ra sao cho một loài, nhóm động vật mà không có giá trên thị trường; thiếu cơ sở và điều kiện lưu giữ tang vật, đặc biệt là động vật sống – vật chứng bị hư hỏng, thất thoát…
Cũng theo ông Nguyễn Mạnh Hà, hiện còn thiếu chính sách, cơ chế huy động, tận dụng các nguồn lực ngoài Nhà nước để hỗ trợ công tác cứu hộ, lưu giữ, bảo quản tang vật – đặc biệt là mẫu vật sống.
Áp dụng các hình phạt có tính chất răn đe, ngăn chặn buôn bán ĐVHD
Chia sẻ về các giải pháp về chính sách pháp luật để ngăn chặn buôn bán ĐVHD, ông Nguyễn Mạnh Hà cho rằng, cần bổ sung, sửa đổi các quy định trong pháp luật xử lý vi phạm hành chính; quy định rõ chức năng và nhiệm vụ của Bộ TN&MT và Bộ NN&PTNT trong vấn đề bảo vệ động, thực vật hoang dã và bảo tồn thiên nhiên.
Đặc biệt, cần có các cơ chế hợp tác bắt buộc giữa Bộ TN&MT và Bộ NN&PTNT trong việc ban hành các quy định chuyên ngành để đảm bảo tính đồng nhất. Hợp nhất các Nghị định số 06/2019/NĐ-CP (được sửa đổi và bổ sung bởi Nghị đinh 84/2021/NĐ-CP) và Nghị định 160/2013/NĐ-CP (Điều 7 được sửa đổi bởi Nghị định 64/2019/NĐ-CP). Nghị định mới cần có 1 danh mục loài; cách quản lý, trách nhiệm của 2 bộ và thống nhất thực hiện ở địa phương.
Bên cạnh đó, để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động gây nuôi thương mại ĐVHD và triệt tiêu được tình trạng gian lận trong công tác quản lý gây nuôi động vật, giải pháp khả thi là cần ban hành danh mục các loài ĐVHD được phép gây nuôi thương mại và giới hạn hoạt động nuôi thương mại trong những loài thuộc danh mục này.
Bên cạnh đó, cần áp dụng các nghị định, thông tư có chế tài liên quan đến ĐVHD có tính chất răn đe. Ví dụ như, Nghị định 155/2016/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, các hoạt động nhập trái phép, hoặc nhập loài xâm hại có thể bị xử phạt từ 20 triệu đồng đến 1 tỷ đồng; Điều 246 của Bộ luật Hình sự quy định người nhập khẩu hoặc phổ biến các loài ngoại lai xâm lấn (các cửa hàng, người nuôi, người sưu tập…) có thể bị phạt tiền lên tới 1 tỷ đồng, hoặc cải tạo không giam giữ đến 3 năm, hoặc bị phạt tù tới 7 năm.
Trao đổi kinh nghiệm về bảo vệ ĐVHD tại Vườn Quốc gia Phù Mát, ông Nguyễn Văn Thái – Giám đốc Trung tâm bảo tồn ĐVHD tại Việt Nam cho biết, Trung tâm đã thực hiện nhiều giải pháp kết hợp trong đó chú trọng tăng cường công tác bảo vệ rừng; nâng cao nhận thức cho cộng đồng và học sinh trong khu vực vùng đệm của Vườn Quốc gia; phục hồi quần thể thông qua cứu hộ và sinh sản bảo tồn ĐVHD và triển du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng.
