Tìm giải pháp bảo tồn loài động vật có gen thời cổ đại – Mang lớn

Ngày 4-8, tại huyện Nam Giang (Quảng Nam), Ban Quản lý Vườn quốc gia (BQL VQG) Sông Thanh phối hợp với Trường Đại học Nông lâm TP.HCM tổ chức Hội thảo “Hiện trạng và giải pháp bảo tồn Mang lớn tại Việt Nam” nhằm nhìn nhận lại thực trạng cũng như đưa ra các giải pháp bảo tồn cho loài thú có gen cổ đại đứng trước nguy cơ tuyệt chủng này.

Nguy cơ bị tuyệt chủng

Phát biểu tại hội thảo, ông Đinh Văn Hồng – Phó Giám đốc phụ trách BQL VQG Sông Thanh cho biết, VQG Sông Thanh nằm trên địa bàn 12 xã thuộc 2 huyện miền núi Nam Giang và Phước Sơn, có tổng diện tích tự nhiên vùng lõi gần 77.000 ha. Khu vực này tiếp giáp nhiều khu bảo tồn, VQG thuộc dãy Trường Sơn và biên giới giữa Việt Nam – Lào tạo thành một hệ thống khu bảo tồn rộng lớn, sinh cảnh đa dạng của các hệ sinh thái, là nơi trú ngụ thích hợp và phù hợp cho công tác bảo tồn, phát triển của các loài động, thực vật quý hiếm.

Những năm qua, nơi đây ghi nhận hơn 881 loài thực vật bậc cao (trong đó có 25 loài đặc hữu của Việt Nam, 54 loài có tên trong Sách đỏ Việt Nam); 67 loài thú, 127 loài chim, 112 loài bò sát, 56 loài lưỡng cư, 103 loài cá. “Sự hiện diện của các loài đặc hữu đã làm tăng giá trị bảo tồn đa dạng sinh học của VQG này, như các loài voọc chà vá chân nâu, voọc chà vá chân xám, mang Trường Sơn…; trong đó, có cả loài Mang lớn. Mang lớn là một loài động vật nguy cấp, đặc hữu sinh sống trong sinh cảnh rừng thuộc dãy Trường Sơn. Mặc dù mới được phát hiện vào những năm 1990 cùng với Sao la, Thỏ vằn Trường Sơn, nhưng loài Mang lớn cũng là loài thú móng guốc có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất trênthế giới, được đánh giá là loài cực kỳ nguy cấp theo danh mục của Liên minh Quốc tế bảo tồn thiên nhiên và tài nguyên thiên nhiên (IUCN). Tuy nhiên, tại Việt Nam, cho đến nay chúng ta vẫn chưa có một chiến lược bảo tồn cụ thể nào để bảo vệ các quần thể Mang lớn đang có nguy cơ tuyệt chủng này” – ông Hồng đánh giá.

Lãnh đạo BQL VQG Sông Thanh cũng cho rằng, do nhu cầu sử dụng sản phẩm từ động vật rừng hiện nay vẫn còn rất cao, nên tình hình buôn bán và tiêu thụ động vật hoang dã trái phép ngày càng gia tăng; các hoạt động săn bắn, bẫy bắt động vật hoang dã vẫn còn tiếp diễn trong các cánh rừng và chưa có biện pháp để ngăn chặn hiệu quả tình trạng này. Công tác tuần tra, bảo vệ rừng, tháo gỡ, phá hủy các loại bẫy dùng để bẫy bắt động vật rừng đã được nhiều chủ rừng triển khai. Tuy nhiên, với địa bàn quản lý rộng lớn, địa hình hiểm trở, đi lại khó khăn, lực lượng bảo vệ rừng chuyên trách còn mỏng, yếu về năng lực, chưa được đào tạo bài bản, thiếu cơ chế hỗ trợ, quyền hạn cũng chưa tương xứng nên hiệu quả công tác tuần tra, bảo vệ rừng đôi lúc chưa đạt kết quả như mong đợi. “Rất nhiều loài động vật hoang dã nói chung và các loài động vật đặc hữu ở Trường Sơn nói riêng ngày càng suy giảm về số lượng, đặc biệt là loài Mang lớn rất có thể sẽ trở thành loài tiếp theo có nguy cơ tuyệt chủng cao như Sao la, hoặc sẽ không còn tìm thấy được ở Việt Nam như Tê giác và Hổ”- ông Hồng nói…

Tìm giải pháp bảo tồn

Theo đánh giá của các nhà khoa học, Mang lớn và Sao la là hai loài động vật có gen cổ đại rất đặc biệt. Hai cá thể này chỉ tồn tại ở dãy núi Trường Sơn của Việt Nam, Lào và một phần nhỏ ở Campuchia. Tuy nhiên, rất nhiều khu vực Mang lớn đang sinh sống bị người dân dùng bẫy hoặc dùng súng săn bắn trái phép. Qua ghi nhận đã có rất nhiều cá thể Mang lớn đã bị dính bẫy và chết được tìm thấy. Vì thế, chủng loài này đang ở bên bờ vực tuyệt chủng.

Ông Nguyễn Văn Thái – Đại diện tổ chức Save Vietnam Wildlife (Trung tâm Bảo tồn động vật hoang dã)cho rằng, để tránh tình trạng săn bắt động vật hoang dã thì không còn cách nào khác là phải tăng cường tuần tra, bắt, gỡ bẫy, xử lý các hành vi vi phạm. Tuyên truyền cho người dân hiểu rõ giá trị của sự đa dạng sinh học mà chúng ta đang có. “Để thực hiện điều này thì chính quyền, người dân, công an, kiểm lâm… cũng buộc phải vào cuộc, tạo sinh kế để người dân thoát ly khỏi rừng. Năm 1992, chúng ta lần đầu tiên phát hiện được cá thể Sao la tồn tại trên dãy Trường Sơn. Tuy nhiên, đến nay Sao la hầu như đã vắng bóng. Chúng ta phải tránh lặp lại tình trạng như đã từng với loài Sao la” – ông Thái nêu giải pháp.

Bà Võ Thị Bích Thùy – giảng viên Trường Đại học Nông lâm TP.HCM cho hay, theo nghiên cứu, Sao la và Mang lớn là 2 loài động vật thuộc gen cổ,thời cổ đại. Đối với 2 loài này, nếu không có sự quan tâm, bảo vệ sinh cảnh đúng mức thì chúng có nguy cơ tuyệt chủng rất cao. “Đây cũng là cơ hội để bảo tồn loài động vật đặc biệt quý hiếm này nhằm lưu trữ nguồn gen cổ đại còn duy nhất ở Việt Nam” – bà Thùy bày tỏ quan điểm.

Điều phối viên của tổ chức IUCN Việt Nam (Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế) Nguyễn Đức Tú nhìn nhận: “Chúng ta đã từng có bầy Bò xám quý hiếm nhưng cuối cùng lại để bị tuyệt chủng trên đất nước của mình. Sao la, lần cuối cùng nhìn thấy hình ảnh của chúng là cách đây đã 9 năm. Vậy nên, đối với loài Mang lớn này, chúng ta cần phải rút kinh nghiệm sâu sắc từ 2 loài trước đó để có kế hoạch, chiến lược bảo tồn chúng hiệu quả hơn. Hiện nay, nhiều nơi và mới đây là VQG Sông Thanh đã phát hiện nhiều cá thể Mang lớn, vì vậy cơ hội để chúng ta bảo tồn chủng loài này vẫn còn kịp”.

Việc thành lập mạng lưới liên kết bảo tồn Mang lớn Việt Nam được các đại biểu dự hội thảo đồng ý, hướng đến trong tương lai có một mạng lưới đủ mạnh để bảo tồn không chỉ Mang lớn, Sao la mà còn là những động vật quýhiếm khác. “Để làm được điều này thì phải giải quyết được 2 bài toán: kinh tế và chính trị. Về chính trị, phải có sự liên kết, vào cuộc của chính quyền địa phương từng huyện, tỉnh cho đến các quốc gia khác thì mới có thể bảo tồn một cách chặt chẽ, bài bản. Mà để làm được việc đó thì phải có kinh phí để thực hiện một cách rốt ráo, chuyên nghiệp” – ông Nguyễn Đức Tú chia sẻ thêm.