Dù nguy cơ không cao, PGS.TS Đỗ Văn Dũng cho rằng bệnh đậu mùa khỉ vẫn để lại một số băn khoăn nhất định.
Sau quyết định của WHO, đậu mùa khỉ đang nhận được sự quan tâm lớn từ chính quyền các quốc gia và người dân trên toàn thế giới. Những triệu chứng của đậu mùa khỉ cũng mang đến lo ngại về sức khỏe người mắc cũng như hoạt động kinh tế xã hội. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng căn bệnh này không quá đáng lo ngại.
Tỷ lệ lây thấp nếu chỉ có một bạn tình
Trao đổi với Zing, PGS.TS Trần Đắc Phu, nguyên Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng, Bộ Y tế, cho hay đậu mùa khỉ có họ tương đương với đậu mùa – căn bệnh từng gây ra dịch bệnh lớn với số ca tử vong cao. Tuy nhiên, độc lực của đậu mùa khỉ nhẹ hơn.
“Về cơ bản, triệu chứng của đậu mùa khỉ tương tự bệnh đậu mùa, các triệu chứng thường thấy là sốt, đau đầu, đau cơ, đau lưng, sưng hạch bạch huyết, ớn lạnh, mệt mỏi, phát ban có thể nhìn giống như mụn nước xuất hiện trên mặt, bên trong miệng hoặc ở các bộ phận khác của cơ thể như bàn tay, bàn chân, ngực, bộ phận sinh dục hoặc hậu môn”, vị chuyên gia thông tin.
Mặc dù người mắc bệnh có thể tự khỏi trong vòng 2-3 tuần với 5-21 ngày ủ bệnh trước đó, căn bệnh này thường nặng ở trẻ em, phụ nữ có thai hoặc người suy giảm miễn dịch.
Bên cạnh đó, đậu mùa khỉ cũng có thể gây ra những biến chứng như nhiễm trùng thứ phát, viêm phế quản phổi, nhiễm trùng huyết, viêm não và nhiễm trùng giác mạc kèm theo mất thị lực. Bệnh có tỷ lệ tử vong dao động từ 0 đến 11%.
Về đường lây, PGS.TS Đỗ Văn Dũng, Trưởng khoa Y tế Công cộng, ĐH Y Dược TP.HCM, cho biết bệnh đậu mùa khỉ lây lan chủ yếu do sự tiếp xúc với các mụn mủ, vảy của bệnh đậu mùa qua da, niêm mạc như giao hợp, tiếp xúc gần, ôm… hoặc các giọt bắn lớn tiếp xúc trực tiếp gần người bệnh.
PGS Dũng nói: “Với đường lây như vậy, việc lây từ người sang người là tương đối khó. Với người bình thường, không quan hệ tình dục, tỷ suất tái tạo căn bản (R0) chỉ ở mức dưới 1 (khoảng 0,5-0,8). Tức bệnh đậu mùa khỉ không có khả năng tạo thành dịch ở những người được loại trừ hoạt động giao hợp”.
Tuy nhiên, ở những người có giao hợp với bệnh nhân đậu mùa khỉ, nguy cơ lây lan cao hơn hẳn với R0 từ 1,5 đến 1,8.
“Đây cũng là nguyên nhân khiến đa số trường hợp mắc đậu mùa khỉ trên thế giới là nam giới, có quan hệ tình dục đồng giới và nhiều bạn tình”, vị chuyên gia lý giải.
Trong trường hợp nam giới quan hệ tình dục đồng giới nhưng chỉ có một bạn tình duy nhất, nguy cơ lây nhiễm cũng rất thấp. Trừ khi bạn tình của họ đang nhiễm đậu mùa khỉ.
Ông Dũng nhận định: “Trong quá khứ, con người chỉ mắc bệnh đậu mùa khỉ khi tiếp xúc động vật hoang dã bị nhiễm virus này. Các loài động vật bị nhiễm là các loài gặm nhấm, một số loài linh trưởng như khỉ…”.
Tình huống thứ 2 để một người mắc bệnh đậu mùa khỉ là họ tiếp xúc với người bệnh từ trước. Tuy nhiên, những người bệnh đậu mùa khỉ có biểu hiện rất rõ ràng như mụn nước, phát ban, mụn mủ hoặc có vảy…
“Chúng ta chỉ có thể lây nhiễm nếu không cẩn thận khi tiếp xúc với người bệnh. Điều này khác với Covid-19, khi đa số bệnh nhân lây từ những trường hợp không triệu chứng”, PGS Dũng nói.
Từ những lý do trên, vị chuyên gia nhận định bệnh đậu mùa khỉ không quá đáng ngại.
Không được phép chủ quan
Dù nguy cơ không cao, PGS Đỗ Văn Dũng cho hay bệnh đậu mùa khỉ vẫn để lại một số băn khoăn nhất định.
Đầu tiên, trong thời gian qua, các nhà khoa học nhận thấy virus đậu mùa khỉ có sự phát triển nhiều biến chủng. Cụ thể, từ năm 2018 đến nay, thế giới ghi nhận thêm hơn 50 biến chủng mới trên virus đậu mùa khỉ.
“Những sự thay đổi đột biến này có khả năng làm tăng nguy cơ lây lan của virus. Từ đó, các nhà nghiên cứu nhận định trong tương lai, chúng có thể lây lan nhanh hơn trước”, vị chuyên gia nói.
Vấn đề thứ 2 là trên thực tế, 16.000 trường hợp đã được ghi nhận mắc đậu mùa khỉ. Danh sách các nước phát hiện ca bệnh cũng đang ngày càng gia tăng. Hiện nay, con số quốc gia có bệnh nhân đậu mùa khỉ là 75.
PGS Dũng nhận định: “Đó là thực trạng và các chuyên gia đều nghĩ rằng nếu không có hành động phối hợp giữa các quốc gia, đậu mùa khỉ sẽ có khả năng lan rộng hơn. Lúc này, chúng ta sẽ phải đối mặt với những nguy cơ tiếp theo”.
Đó là hiện nay, đa số người mắc đậu mùa khỉ là nam, có quan hệ tình dục đồng giới và có nhiều bạn tình. Tuy nhiên, điều này giống như HIV ở giai đoạn đầu, chỉ lây lan ở người đồng giới. Trong tương lai, bệnh có thể lây lan rộng ra cộng đồng nếu chúng ta không kiểm soát tốt.
Từ đây, các nhà khoa học lo ngại bệnh đậu mùa khỉ có thể lây cho cả phụ nữ mang thai, trẻ em, người cao tuổi. Đây đều là những nhóm nguy cơ cao và dễ gặp nguy hiểm.
“Ngoài ra, còn một lý do nữa khiến đậu mùa khỉ cần được lưu ý là nếu không kiểm soát tốt, bệnh lý này có thể lây nhiễm cho súc vật, những loài gặm nhấm ở một khu vực nhất định, từ đó chúng khó bị tiêu diệt hơn. Lúc này, con người có thể không còn bị nhiễm nữa nhưng những loài vật trên bị nhiễm sẽ mang đến khả năng lây ngược trở lại cho con người”, PGS Dũng cảnh báo.
Dù vậy, vị chuyên gia vẫn nhấn mạnh điều này chỉ xảy ra khi chúng ta không kiểm soát được bệnh.
Với những nguy cơ kể trên, vị chuyên gia khuyến cáo mọi người cần tuân thủ các biện pháp vệ sinh an toàn cá nhân như rửa tay, không tiếp xúc gần với người lạ, tránh để họ hắt hơi hay ho khiến giọt bắn chạm vào mặt mình.
Ngoài ra, chúng ta cũng nên tránh tiếp xúc gần như ôm, hôn hay quan hệ tình dục với người có phát ban, mụn nước hay mụn mủ…
Theo PGS Dũng, với người khỏe mạnh, có ý thức cảnh giác, việc tiêm phòng vaccine đậu mùa khỉ lúc này sẽ không có lợi.
“Chúng ta hoàn toàn có thể phòng ngừa bằng vệ sinh cá nhân và ý thức công cộng. Việc tiêm chủng chỉ nên thực hiện khi hiệu quả của những phương pháp kể trên không chắc chắn 100%. Trên thực tế, việc tiêm chủng sẽ có những tác dụng phụ, dù nhỏ, chúng vẫn không có lợi”, ông nhận định.
Do đó, vị chuyên gia kết luận khi đứng trước đậu mùa khỉ, người dân chỉ cần cảnh giác và phòng ngừa bằng các biện pháp thông thường là đủ.
Cùng quan điểm, PGS Trần Đắc Phu nhận định với Việt Nam hiện nay, điều đặc biệt cần làm lúc này là giám sát, kiểm dịch đối với những trường hợp đi từ vùng dịch trở về, từ đó phát hiện sớm ca bệnh.
Bên cạnh đó, chúng ta cần nâng cao năng lực xét nghiệm, chẩn đoán, xác định và chuẩn bị sẵn sàng các phương án điều trị.
Về vaccine, số lượng vaccine còn hạn chế do việc sản xuất không cao. Tuy nhiên, phương pháp này cũng chưa quá cần thiết.
“Tôi cho rằng thời điểm này, Việt Nam cũng chưa cần triển khai tiêm vaccine phòng bệnh. Thay vào đó, điều tối quan trọng là nâng cao khả năng giám sát, phát hiện sớm ca mắc”, PGS Phu nói.
Với người dân, những biện pháp phòng, chống dịch đã được Bộ Y tế khuyến cáo rất rõ. Ngoài ra, ông cũng bổ sung người đến những quốc gia đang xuất hiện dịch đậu mùa khỉ (khu vực Trung và Tây Phi) cần tránh tiếp xúc với động vật có vú (chết hoặc sống) như động vật gặm nhấm, thú có túi, động vật linh trưởng chứa virus đậu mùa khỉ.
“Khi quay về Việt Nam, những người này cần chủ động khai báo với cơ quan y tế địa phương để được tư vấn”, PGS Phu nói thêm.
