Nhiều nhà chức trách Ai Cập đang có kế hoạch dọn sạch một đại lộ lớn trồng cây sồi, cây keo và cây cọ – một phần trong dự án tái phát triển đô thị đang làm xoay chuyển thủ đô lịch sử Cairo.
Những không gian xanh ‘biến mất’
Vài tháng trước, Choucri Asmar quyết định rằng anh vẫn chưa sẵn sàng từ bỏ hy vọng. Vì vậy, anh đã dẫn đầu một nhóm cư dân cùng tham gia “một cuộc biểu tình ôn hòa để bảo vệ cây xanh” trong thủ đô Cairo lịch sử.
“Đây giống như một cuộc chiến trên mặt đất”, Asmar nói.
Asmar và những cư dân khác của Heliopolis – một khu phố cổ tự hào với những công trình quan trọng nhất đầu thế kỷ 20 thủ đô Cairo – đã đánh số các cây dọc theo Phố Nehru, gắn nhãn mỗi cây theo các nhân vật nổi tiếng của Ai Cập. Năm ngày sau, cảnh sát đã gỡ hết các giấy dán xuống và Asmar nhận được cảnh báo từ các quan chức an ninh. Hiện tại, một vài cây cổ thụ vẫn còn sống sót, trong khi nhiều cây khác gần đó thì không, thân cây đã bị cưa thành nhiều mảnh và kéo đi bằng xe tải.
Một phần của công viên liền kề đã được san bằng để dựng một tượng đài bằng đá kỷ niệm sự phát triển đường bộ và đường cao tốc của Cairo, trong khi một khu vườn công cộng gần đó có từ đầu thế kỷ 20 đã bị phá bỏ để nhường chỗ cho một con phố mới và trạm xăng thuộc sở hữu nhà nước.
Từ tháng 8/2019 đến tháng 1/2020, Heliopolis đã mất khoảng 396.000 mét vuông không gian xanh. “Và sau đó chúng tôi đã ngừng đếm, nhưng ngày càng mất nhiều hơn nữa”, Asmar nói rằng anh cảm thấy mất phương hướng trên những con phố quen thuộc một thời.
Đó là khoảng 73 không gian xanh nằm trong một khu phố của đô thị rực rỡ trải dài từ Kim tự tháp ở Giza ở phía tây, qua sông Nile, đến các khu phát triển hiện đại mới ở phía đông. Heliopolis chỉ chiếm không quá 1/5 trong khu vực thủ đô. Thủ đô Cairo với dân số khoảng 20 triệu người, trải rộng trên diện tích khoảng 648 km vuông, trở thành một trong những thành phố có mật độ dân số dày đặc nhất trên thế giới.
Hồ sơ môi trường của Ai Cập hiện đang được giám sát chặt chẽ khi quốc gia này tổ chức hội nghị khí hậu của Liên hợp quốc COP27 tại thị trấn nghỉ mát Sharm el-Sheikh vùng Biển Đỏ vào tháng 11/2022.
Một quan chức tại Bộ Môi trường Ai Cập đã không trả lời yêu cầu bình luận về việc mất không gian xanh đô thị. Trong khi các quan chức khác lại nói rằng, những con đường tốt hơn sẽ dễ dàng giao thông hơn, đồng thời hứa hẹn rằng những phát triển mới sẽ bao gồm các công viên lớn và kết hợp nhiều thảm thực vật nhất có thể. Một kế hoạch, được công bố trên các phương tiện truyền thông của chính phủ, đó là xây dựng một công viên ở trung tâm lịch sử, kết hợp với một khu khảo cổ lớn.
Phần lớn việc thiết kế lại thủ đô Cairo và xây dựng các con đường cao tốc mới nhằm phục vụ một thủ đô mới đang được xây dựng ở ngoại ô thành phố. Đây là dự án lớn hàng đầu của Tổng thống Abdel Fattah El-Sissi, người nói rằng ông đang xây dựng lại nền kinh tế Ai Cập sau nhiều năm bất ổn chính trị.
Cuộc đấu tranh của cư dân
Trong những năm gần đây, nhiều nhóm dân cư đã nổi lên ở các khu vực khác nhau của Cairo để cố gắng bảo vệ bản sắc đô thị của thành phố. Asmar là thành viên của nhóm Sáng kiến Di sản Heliopolis, được thành lập vào năm 2011.
Sarah Rifaat sống cách Quảng trường Mesaha, một địa điểm xanh tốt hiếm có ở Giza, khu phố của những ngôi nhà cao tầng. Một vài tháng trước, cô đã giật mình bởi một video quay cảnh những chiếc xe nâng đang san phẳng khu vườn tại quảng trường. Cô đã tham gia một nhóm dân cư dân, họ thường bày tỏ nỗi lo lắng về việc mất không gian xanh và tổ chức kiến nghị nhưng việc phá hủy khu vườn cây vẫn tiếp diễn.
Họ đã giành được một số chiến thắng, bao gồm việc dừng việc tái phát triển thương mại của Vườn Cá, một công viên ở khu vực trung tâm Zamalek tại thủ đô.
Người dân thủ đô Cairo đang phải vật lộn để đối mặt với một khu vực đang thay đổi nhanh chóng, nơi nhiều không gian công cộng đã bị lấy đi hoặc thương mại hóa. Rifaat tin rằng việc biểu tình của các khu dân cư đã trở thành hình thức phản đối cuối cùng, khi không gian cho xã hội ở Ai Cập đang ngày càng thu hẹp.
Được sự ủng hộ của các nhóm dân cư trên toàn thành phố, luật sư môi trường Ahmed Elseidi đang dẫn một vụ kiện trước tòa án hành chính cao nhất của Ai Cập rằng ông hy vọng sẽ buộc chính phủ phải trồng lại cây và bảo vệ một số không gian xanh còn sót lại của thủ đô Cairo.
Theo luật, chính phủ phải thực hiện tham vấn cộng đồng và báo cáo tác động môi trường đối với việc xây dựng đường cao tốc đã cắt qua nhiều khu phố cũ, ông nói. Luật pháp Ai Cập luôn bảo vệ không gian xanh và coi cây xanh là tài sản công cộng.
Elseidi cho biết ông đã đệ trình các tài liệu cho thấy không có bất kỳ nghiên cứu môi trường nào được thực hiện trước khi chính quyền tiến hành các dự án, kể cả ở khu vực Heliopolis.
Ông Rim Hamdy, giáo sư thực vật học tại Đại học Cairo, cho biết một số loại cây có thể sẽ biến mất khỏi đường phố Ai Cập. Trong đó có 35 loại bạch đàn Úc từng lớn dọc các con phố Giza nhưng hiện hàng chục loại cây đã bị đốn hạ. Ngay cả vườn ươm cây trồng của Bộ Nông nghiệp gần đó cũng đã bị san bằng.
Nhiều loài cây và khu vườn công cộng là di sản để lại của các nhà cai trị từ thế kỷ 19 tại Ai Cập, những người đã trồng hàng nghìn cây khi họ xây dựng lại thủ đô Cairo. Họ nhập khẩu các mẫu vật – bao gồm hoa ‘jacaranda’ tím và hoa đậu biếc đỏ – đã trở thành những dấu hiệu đặc trưng trên đường phố Cairo.
Nhiều cư dân sinh sống ở Maadi, một khu vực được biết đến với những quảng trường và biệt thự rợp bóng cây, lo ngại: “Cairo đang nghẹt thở, vì vậy việc mở các động mạch là một thách thức lớn đối với chính phủ”, bà nhấn mạnh, đồng thời nêu ra tình trạng quá tải ở thành phố nơi dân số đang tăng lên hàng nghìn người mỗi ngày”.
Khi Ai Cập chuẩn bị đăng cai Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu COP27, các nhà hoạt động cho biết nhiều không gian xanh sẽ giúp giảm bớt tình trạng ô nhiễm nặng của thủ đô Cairo và hạ mức nhiệt độ mùa hè nóng như thiêu đốt ở các khu vực đô thị.
Asmar rất thất vọng vì đã không thể làm nhiều hơn để bảo vệ Al Maza, một khu vực dành cho tầng lớp lao động bên cạnh khu vực Heliopolis giàu có hơn. Các nhà chức trách đang dỡ bỏ con đường rợp bóng cây chính tại đây và có kế hoạch di dời cư dân sinh sống dọc theo khu vực đó.
