Theo chuyên gia, dù mức thuế BVMT giảm nhưng tổng lượng xăng bán ra tăng nên tổng mức thuế thu được cũng sẽ thay đổi không nhiều.
Như chúng ta đều biết, thuế và giá là hai công cụ quản lý phát triển của nền kinh tế rất hiệu quả. Muốn sử dụng hai công cụ này phải nắm vững những yếu tố ảnh hưởng đến chúng và đặc biệt là mối quan hệ, tương tác giữa chúng.
Trong nền kinh tế thị trường cạnh tranh hoàn hảo thì khi xây dựng được đường cung và đường cầu của một loại hàng hóa nào đấy thì chúng ta có thể xác định được giá thị trường và mức sản lượng hàng hóa lưu thông.
Đường cầu biểu diễn thay đổi lượng cầu hàng hóa theo mức giá, người ta có thể xem xét đường cầu từng cá thể người mua và khi lấy tổng của tất cả cá thể thì ta được đường cầu thị trường. Vì lượng cầu thường được biểu diễn trên trục hoành nên trong thực tế người ta lấy tổng theo chiều ngang của các đường cầu cá nhân để có đường cầu thị trường.
Lượng cầu thị trường đối với hành hóa tỷ lệ nghịch với mức giá, nghĩa là khi giá tăng lên thì lượng cầu giảm đi và ngược lại. Người ta đã nghiên cứu cả thay đổi lượng cầu và thay đổi đường cầu. Thường thì thay đổi giá thì lượng cầu thay đổi (minh họa trên hình 1) nhưng khi thay đổi yếu tố khác thì có thể dẫn đến thay đổi cả đường cầu sang phải hoặc sang trái (minh họa trên hình 2).
Đối với đường cung nói chung và đường cung thị trường nói riêng thì lượng cung và giá tỷ lệ thuận, nghĩa là lượng cung sẽ giảm khi giá giảm và ngược lại.
Khi cung và cầu tương tác nhau trên thị trường ta sẽ xác định được mức giá cân bằng (có thể coi là giá thị trường) và lượng hàng hóa cân bằng (có thể coi là lượng hàng hóa lưu thông) tại điểm giao của hai đường này (xem hình 3).
Bây giờ ta xét mặt hàng cụ thể là xăng. Do xăng là mặt hàng thiết yếu nên có thể coi là đường cầu không thay đổi khi giá xăng tăng do nguyên nhân nào đấy (do xung đột Nga – Ukraine chẳng hạn). Khi ấy giá thành sản xuất xăng tăng lên và đường đường cung sẽ thay đổi thành đường cung mới S2 như minh họa trên hình 4, nghĩa là với cùng mức giá người bán sẽ bán ít hơn so với khi chưa tăng giá. Lúc này cân bằng mới được thiết lập, giá thị trường tăng lên và mức hàng hóa lưu thông xăng giảm.
Khi đó nếu thuế bảo vệ môi trường (BVMT) đánh vào xăng không điều chỉnh thì tổng mức thu thuế vẫn bị giảm do giảm tổng lượng xăng bán ra. Nhưng nếu ta điều chỉnh mức thuế BVMT, theo cách giảm đi chẳng hạn thì đường cung S2 sẽ dịch chuyển xuống dưới, tạo nên cân bằng mới với giá xăng giảm nhưng lượng bán ra lại tăng. Và khi đó, mặc dù mức thuế BVMT giảm nhưng tổng lượng xăng bán ra tăng lên nên tổng mức thuế thu được cũng sẽ thay đổi không nhiều so với khi đường cung ở vị trí S2.
Những lập luận ở trên mang tính lý thuyết nhưng nó phản ánh bản chất của sự việc còn xác định mức điều chỉnh thuế BVMT đối với xăng trong điều kiện thực tế Việt Nam hiện nay như thế nào phải dựa vào nhiều yếu tố nữa. Chắc chắn cơ quan hữu quan sẽ cân nhắc để sớm có mức điều chỉnh thuế BVMT phù hợp để giảm áp lực của việc tăng giá xăng đến hoạt động kinh tế và đời sống nhân dân.
GS.TS Hoàng Xuân Cơ
