Là khu rừng nhiệt đới sở hữu đa dạng sinh học bậc nhất và lớn nhất thế giới nhưng Amazon đang đứng trước mối đe dọa nghiêm trọng từ nạn phá rừng, không phải bằng máy móc hạng nặng mà bằng các loại hóa chất, thuốc trừ sâu độc hại.
Thuốc trừ sâu được phun từ máy bay, thậm chí cả trực thăng trong nhiều năm như một phương pháp dọn sạch các khu vực xa xôi và khó tiếp cận của rừng nhiệt đới Amazon. Phương thức này được sử dụng thường xuyên hơn kể từ năm 2018, tuy mất nhiều thời gian hơn (có thể mất tới vài năm để khiến rừng bị suy thoái) so với việc chặt phá rừng bằng máy móc hạng nặng nhưng quá trình này có lợi cho các nhóm tội phạm vì khả năng bị bắt rất thấp; mọi thiệt hại chỉ bị phơi bày khi rừng đã trống trơn. Mặt khác, việc sử dụng thuốc trừ sâu không thể được phát hiện qua hình ảnh vệ tinh theo thời gian thực.
Theo Cơ quan môi trường Brazil, IBAMA, sự phát tán các chất hóa học trong rừng tự nhiên là giai đoạn đầu của quá trình phá rừng, lá cây sau đó sẽ rụng dần, toàn bộ vật liệu khô bị đốt cháy, riêng những cây tươi còn sống sót thì bị dời đi bằng cưa và máy kéo.
“Một khu rừng chết dễ loại bỏ hơn một khu rừng sống. Một số loại thuốc trừ sâu thực tế chỉ để lại những cây lớn. Bước tiếp theo, các nhóm tội phạm sẽ thả hạt cỏ bằng máy bay. Đây là chiêu bài tinh vi của việc chiếm đất bởi để bán đất trái phép như một trang trại “đang hình thành”, đất phải được phủ đầy cỏ”, nhà chức trách IBAMA cho biết.
Các loại thuốc Glyphosate, carbosulfan (bị cấm phun trên không) và 2,4D (thành phần chất độc màu da cam vốn được sử dụng ồ ạt trong Chiến tranh Việt Nam gây hệ lụy dị tật bẩm sinh) đã được IBAMA tìm thấy trong Khu vực Amazon hợp pháp (bao gồm các bang có phần lãnh thổ nằm trong lòng rừng nhiệt đới Amazon).
“Gây suy thoái rừng thông qua thuốc trừ sâu là một hành động xâm hại lớn đến môi trường, đơn cử thuốc diệt cỏ 2,4D có khả năng đầu độc các cây lớn và thuốc trừ sâu carbosulfan có độc tính cao – cả hai đều có thể khiến thảm thực vật bị chết và gây nhiễm độc cho động vật khi ăn phải lá và trái cây rừng, càng nguy hiểm cho bất kỳ ai ở gần khu vực bị rải thuốc”, Eduardo Malta, nhà sinh vật học thuộc tổ chức Instituto Socioambiental (ISA) cho biết.
Theo tài liệu từ IBAMA, trong khi đi kiểm tra các khu đất nông nghiệp sát bìa rừng, các thanh tra viên phát hiện một khoảnh đất có diện tích khoảng 2 ha với thảm thực vật khô, màu nâu, bên dưới khu đất chứa hàng chục can thuốc diệt cỏ Planador XT rỗng đã được phun theo yêu cầu của chủ sở hữu. Mặc dù loại thuốc này được phép sử dụng trên máy bay nông nghiệp nhưng chúng hoàn toàn bị cấm trong các khu rừng tự nhiên, chưa kể chúng bị ném bừa bãi và không được rửa sạch hoặc xử lý đúng cách nên có thể tiềm ẩn nguy cơ đối với cả con người và động, thực vật ở trang trại.
Đáng chú ý là không chỉ những đối tượng chiếm đất tiến hành phun rải thuốc trừ sâu để phá rừng mà những người nông dân cũng làm như vậy trên chính tài sản của mình. Trước sự gia tăng tình trạng sử dụng thuốc trừ sâu, IBAMA bắt đầu lập bản đồ các khu vực bị phun rải hóa chất thông qua hệ thống cảnh báo suy thoái rừng của INPE (Cơ quan vũ trụ Brazil). Khi đối chiếu dữ liệu, IBAMA phát hiện nhiều khu vực bị phá nằm ngay trong các trang trại thu mua thuốc trừ sâu, chủ yếu ở bang Mato Grosso. Những khu đất này vốn là trang trại chăn nuôi chứ không phải nông nghiệp, vì vậy việc mua các loại hóa chất đó là bất hợp lý.
Một trong những khó khăn của IBAMA trong việc giám sát và xử lý vi phạm là phạm vi quản lý quá rộng cùng sự sụt giảm nhân sự. Năm 2010, đơn vị có khoảng 1.131 cán bộ thực địa nhưng con số này đã giảm 55% xuống còn 591 cán bộ vào năm 2019.
Nhằm giảm thiểu các hoạt động phá rừng bằng hóa chất, thời gian tới, các bên cần nỗ lực phối hợp nâng cao nhận thức và tập huấn cho người dân về sản xuất an toàn, bền vững tại các khu vực nông thôn, góp phần bảo vệ môi trường sống cho con người và động, thực vật Amazon.
Thảo Nhi (Theo Mongabay)
