Trước thực trạng phá rừng lấy đất canh tác ngày càng tăng nhanh tại khu vực Amazon, một số tổ chức bảo tồn đã hỗ trợ người dân bản địa giám sát lãnh thổ bằng các công cụ hiện đại.
Siã Shanenawa xóa bỏ hoàn toàn khuôn mẫu về người bản địa Brazil rằng họ chỉ sử dụng cung tên làm công cụ. Giờ đây, vũ khí mà anh lựa chọn là thiết bị bay không người lái (drone) và GPS để giám sát Khu bảo tồn bản địa Katukina thuộc bang Acre, Brazil – nơi có nguy cơ mất rừng cao nhất trong khu vực.
Nhờ công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) PrevisIA do Microsoft hỗ trợ phát triển và đưa vào sử dụng hồi tháng 8/2021, tổ chức bảo tồn Imazon, Brazil phát hiện 878 km2 ở Acre có nguy cơ phá rừng cao hoặc rất cao, trải dài 22 hạt thuộc bang bao gồm 20 đơn vị bảo tồn và 29 vùng lãnh thổ của người bản địa.
Ngoài sự hỗ trợ chính từ Imazon, Siã Shanenawa và cộng đồng được tổ chức Comissão Pró-Índio (CPI) tập huấn về giám sát, quản lý, bảo vệ đất và thực hành nông nghiệp bền vững. Trong đó, Siã Shanenawa cùng 21 đại diện khác đóng vai trò là hạt nhân, vừa giúp giám sát tài nguyên đất, rừng, vừa thúc đẩy người dân khai thác thủy sản và canh tác nông nghiệp bền vững, chống săn bắn trái phép, chăn thả gia súc tự do hoặc chặt phá rừng. Công việc giám sát thường bắt đầu từ biện pháp ôn hòa: giải thích, vận động những hộ đang canh tác trái phép để họ thay đổi, tuy nhiên, lắm khi nhóm của Siã Shanenawa phải áp dụng biện pháp mạnh hơn, chẳng hạn đưa họ tới đồn cảnh sát dưới sự hỗ trợ của cộng đồng.
Điều đáng buồn là nạn phá rừng đang lan rộng ra nhiều bang khác như Maranhão, Pará, Mato Grosso và Rondônia, trong đó nguồn cơn chính là do người dân lấn rừng để canh tác nông nghiệp, thậm chí tình trạng này chưa có dấu hiệu dừng lại, nhất là khu Đông Nam Amazon và Tây Pará, nơi phá rừng xảy ra ở mức độ báo động.
Theo nhà vận động Rômulo Batistat thuộc tổ chức Green Peace, tốc độ mất rừng do nông nghiệp được đẩy nhanh là do dự án Amacro của chính phủ vốn định hướng phát triển nông nghiệp vào khu trung tâm Amazon. Amacro bao gồm 32 hạt và là nơi sinh sống của 1,7 triệu dân. Về lý thuyết, dự án xây dựng một khu vực bảo vệ rừng bằng việc cung cấp những lựa chọn kinh tế thay thế cho người dân thay vì chặt phá rừng hoàn toàn. Nhưng thực tế điều đó không xảy ra.
Rõ ràng, chính sách phát triển khu vực không tính đến đặc điểm sinh kế ở địa phương cũng như cơ cấu dân số dù họ là người bản địa hay người từ nơi khác đến. Dự án không phù hợp với bất kì khu vực nào ở Amazon và sẽ là yếu tố dẫn tới những cuộc tranh chấp đất giữa các hạt, Bastista bày tỏ.
Theo Batista, với tình trạng mất rừng gia tăng như hiện nay, những công nghệ tiên tiến như AI PrevisIA rất có ích trong việc bảo vệ rừng. Giai đoạn đầu, PrevisIA chủ yếu cung cấp thông tin về khu vực nằm trong nguy cơ mất rừng nhưng giai đoạn 2, dự án sẽ nhắm mục tiêu tăng cường sự tham gia của chính quyền địa phương trong bảo tồn tài nguyên rừng. Pará sẽ là nơi thực hiện đầu tiên trước khi áp dụng tại Acre. Bước tiếp theo, dự án sẽ phát triển một kế hoạch hành động với việc cải thiện cơ sở hạ tầng (bao gồm nhân sự và thiết bị) của chính phủ để giám sát và chống phá rừng.
“Một khi mô hình thí điểm thành công thì các khu vực khác sẽ học hỏi theo”, Batista kỳ vọng.
Minh Anh (Theo Mongabay)
