Chỉ 2% rạn san hô lớn nhất thế giới Great Barrier chưa bị tẩy trắng kể từ năm 1998 và 80% rạn san hô riêng lẻ đã bị tẩy trắng nghiêm trọng một lần, hai lần hoặc ba lần kể từ năm 2016.
Giáo sư Terry Hughes, Đại học James Cook và nhà nghiên cứu Sean Connolly, Viện Smithsonian đã đo lường tác động của 5 đợt sóng nhiệt biển lên Great Barrier trong 3 thập kỷ vào các năm 1998, 2002, 2016, 2017 và 2020. Kết quả cho thấy những đợt sóng nhiệt/nắng nóng khắc nghiệt đã khiến hàng loạt rạn san hô bị bay màu với lịch sử gần đây rất khác nhau. Các đợt tẩy trắng trong những năm gần đây là hậu quả của tình trạng trái đất ấm lên 1,2 độ C kể từ thời kỳ tiền công nghiệp. Do đó, việc có còn tồn tại một rạn san hô Great Barrier Reef hoạt động trong những thập kỷ tới hay không phụ thuộc vào việc nhiệt độ toàn cầu tăng lên bao nhiêu.
Các nhà lãnh đạo họp tại COP26 vừa qua cần thực hiện rốt ráo những cam kết đầy tham vọng nhằm cắt giảm mạnh lượng khí thải nhà kính bởi nó sẽ quyết định tương lai các rạn san hô cùng hàng trăm triệu người có nguồn sinh kế và an ninh lương thực phụ thuộc vào chúng.
Great Barrier gồm hơn 3.000 rạn san hô riêng lẻ trải dài 2.300 km và hỗ trợ hơn 60.000 việc làm trong lĩnh vực du lịch rạn san hô. Tuy nhiên, dưới tác động của biến đổi khí hậu, tần suất, cường độ và quy mô của các hiện tượng khí hậu cực đoan đang thay đổi nhanh chóng bao gồm cả những đợt nắng nóng kỷ lục trên biển khiến san hô bị tẩy trắng hàng loạt. Tẩy trắng là phản ứng căng thẳng nhiệt của san hô trước tình trạng tiếp xúc nhiệt vượt ngưỡng.
Trong trường hợp tất cả cam kết mới tại COP26 được đáp ứng thì sự gia tăng nhiệt trung bình toàn cầu có thể giảm xuống 1,9 độ C – tuy đáp ứng được mục tiêu Thỏa thuận Paris là giữ sự nóng lên dưới 2 độ C – nhưng con số này vẫn chưa đủ để ngăn sự suy thoái đang diễn ra của các rạn san hô trên thế giới.
Hầu hết các rạn san hô ngày nay đang ở chế độ phục hồi sớm kể từ lần cuối cùng trải qua quá trình tẩy trắng vào năm 2016, 2017 và 2020. Song, phải mất khoảng một thập kỷ để phục hồi đối với các loài san hô phát triển nhanh nhất và lâu hơn nữa đối với các loài phát triển chậm. Nhiều rạn san hô ven biển bị tẩy trắng nghiêm trọng vào năm 1998 vẫn chưa thể hồi phục hoàn toàn.
Mỗi sự kiện tẩy trắng đều để lại dấu vết địa lý khác nhau. Dựa trên dữ liệu vệ tinh, các nhà nghiên cứu đo thời gian và cường độ tình trạng căng thẳng nhiệt mà Great Barrier phải trải qua vào mỗi mùa hè. Kết quả chỉ ra rằng những rạn san hô dễ bị tổn thương nhất mỗi năm là những rạn chưa bị tẩy trắng trong một thập kỷ hoặc lâu hơn. Mặt khác, khi các đợt sóng nhiệt liên tiếp xảy ra càng gần nhau (1 – 4 năm) thì ngưỡng nhiệt cho quá trình tẩy trắng càng tăng. Nói cách khác, sự kiện bị tẩy trắng trước đó khiến các rạn san hô ở Great Barrier bị cứng lại trước khi đón nhận các lần tẩy trắng tiếp theo.
Với những rạn san hô ở phía Nam xa xôi, tuy thoát khỏi các đợt tẩy trắng vào năm 2016, 2017 nhưng chúng lại là những loài dễ bị tổn thương nhất vào năm 2020 so với các rạn san hô ở miền Trung và miền Bắc – vốn đẫ bị tẩy trắng nghiêm trọng trong các đợt sóng nhiệt trước đó.
Nhiều cơ chế khác nhau có thể tạo ra những hiệu ứng lịch sử hay ký ức sinh thái khác nhau, trong đó thiệt hại nặng nề nhất đối với loài san hô nhạy cảm với nhiệt là chúng có thể bị chết khi mức tiếp xúc nhiệt vượt ngưỡng. Hiện chỉ còn lại một cụm rạn san hô duy nhất ở phía nam chưa bị tẩy trắng qua 5 đợt sóng nhiệt, do chúng nằm ở rìa ngoài của Great Barrier, nơi có dòng nước mát giúp bảo vệ khỏi nắng nóng, ít nhất là cho đến nay.
Về lý thuyết, các rạn san hô có thể phục hồi trên diện rộng trong trường hợp lượng khí thải nhà kính được hạn chế để ổn định nhiệt độ vào cuối thế kỷ này. Tuy nhiên, số lượng các rạn san hô chưa bị tẩy trắng ở phía nam quá ít và quá xa để có thể sản sinh đủ ấu trùng san hô nhằm thúc đẩy quá trình phục hồi trong thời gian dài. Thay vào đó, việc bổ sung các quần thể san hô trong tương lai có thể đến từ hàng tỷ ấu trùng được tạo ra từ các rạn lân cận chưa bị tẩy trắng hoặc các rạn sống ở vùng nước sâu có xu hướng ít bị căng thẳng nhiệt hơn.
Đáng chú ý là sự phục hồi các rạn san hô trong tương lai chỉ mang tính chất tạm thời và không hoàn chỉnh trước khi bị gián đoạn bởi các đợt tẩy trắng tiếp theo khó tránh khỏi. Vì vậy, cần khẩn thiết bảo tồn các rạn san hô ở Great Barrier do chúng sẽ còn bị suy thoái mạnh do biến đổi khí hậu.
Thùy Dung (Theo Theconversation)
