WHO đang hỗ trợ các nhà khoa học Nam Phi tái tạo vaccine Covid-19 của hãng dược phẩm Moderna, với hy vọng đưa vaccine sử dụng công nghệ mRNA tới các nước nghèo.
Trong những nhà kho được chuyển đổi thành phòng thí nghiệm vô trùng tại thành phố Cape Town, các nhà khoa học trẻ người Nam Phi đang tìm cách tái tạo vaccine Covid-19 sử dụng công nghệ mRNA, dựa trên các thành phần đã được công khai của vaccine Moderna.
Nỗ lực sao chép vaccine Moderna nhận được sự hỗ trợ hiếm thấy từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Lúc này, WHO đang điều phối trung tâm nghiên cứu, đào tạo và sản xuất vaccine ở Nam Phi. WHO cũng phụ trách cung ứng các nguyên vật liệu thô cho sản xuất vaccine, theo AP.
Không còn lựa chọn khác
Áp dụng công nghệ đảo ngược quy trình, sao chép vaccine dựa trên các thành phần đã công bố, là cách duy nhất WHO có thể thúc đẩy nhằm đưa vaccine đến với các nước nghèo, trong bối cảnh nỗ lực kêu gọi các tập đoàn dược phẩm chia sẻ công nghệ rơi vào bế tắc.
“Những gì chúng tôi đang làm lúc này là vì châu Phi. Chúng ta không thể tiếp tục trông đợi vào các cường quốc”, Emile Hendricks, chuyên gia công nghệ sinh học của Afrigen Biologics and Vaccines, công ty đứng sau nỗ lực tái tạo vaccine Moderna, cho biết.
Một số chuyên gia cho rằng việc tái tạo vaccine từ các thành phần đã công khai là cách duy nhất giải quyết tình trạng bất bình đẳng phân phối vaccine.
Hiện chỉ 0,7% vaccine Covid-19 đến được tay các nước thu nhập thấp. Trong khi đó, gần 50% số vaccine đã được bán cho các nước giàu, theo báo cáo của tổ chức People’s Vaccine Alliance.
WHO trước nay vẫn phải phụ thuộc vào thiện chí từ các nước giàu cũng như các tập đoàn dược phẩm. Giờ đây, việc WHO dẫn đầu nỗ lực tái tạo vaccine Moderna phản ánh tình trạng bất bình đẳng vaccine đã tồi tệ đến mức không thể tiếp tục kéo dài.
COVAX, sáng kiến phân phối vaccine công bằng cho các quốc gia thu nhập thấp, đã không thể khỏa lấp tình trạng thiếu hụt vaccine nghiêm trọng ở các nước nghèo. Số vaccine được cứu trợ thông qua COVAX chỉ đáp ứng phần rất nhỏ nhu cầu của các quốc gia.
Trong khi đó, sức ép mà chính phủ một số nước, dẫn đầu là chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden, nhằm thúc đẩy các tập đoàn dược phẩm chuyển giao thêm vaccine cho các nước nghèo vẫn chưa mang lại kết quả.
Động thái hiếm thấy của WHO
WHO chưa từng đối đầu với các nhà sản xuất để trực tiếp tham gia sao chép một loại vaccine sử dụng trên toàn cầu. Nhưng giờ đây, WHO đang điều phối hoạt động của trung tâm nghiên cứu ở Cape Town, nhằm tìm ra công thức sản xuất vaccine Covid-19 sử dụng công nghệ mRNA. Đây là công nghệ được sử dụng trong vaccine của Moderna và Pfizer-BioNTech.
“Đây là lần đầu tiên chúng tôi phải làm tới mức độ này, bởi nhu cầu cấp thiết cũng như công nghệ này còn quá mới”, Martin Friede, điều phối viên chương trình nghiên cứu vaccine của WHO và là người đang trợ giúp trung tâm nghiên cứu Cape Town, nói.
Tiến sĩ Tom Frieden, cựu Giám đốc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Mỹ, cho rằng thế giới đang bị Moderna và Pfizer “bắt làm con tin”.
Vaccine sử dụng công nghệ mRNA của hai hãng này được cho là có hiệu quả cao trong phòng ngừa Covid-19, nhưng nguồn cung từ Pfizer và Modern vẫn luôn là chủ đề gây tranh cãi. Hai hãng dược phẩm bị cáo buộc chỉ ưu tiên vaccine cho các nước giàu, trong khi khiến những nước nghèo phải chờ đợi quá lâu.
Bởi Moderna nhận được hỗ trợ tài chính rất lớn từ chính quyền Mỹ trong giai đoạn phát triển vaccine, Tổng thống Biden đã nhiều lần yêu cầu Moderna mở rộng sản xuất nhằm tăng nguồn cung cho các nước đang phát triển.
“Chính phủ Mỹ đóng vai trò rất trọng yếu biến Moderna thành một công ty như hiện nay”, David Kessler, Giám đốc chương trình thúc đẩy phát triển vaccine Covid-19 của Mỹ, cho biết.
Ông Kessler không cho biết Washington sẽ đi xa đến đâu trong nỗ lực gây sức ép lên Moderna.
Trong năm 2022, nguồn cung vaccine toàn cầu dự kiến thiếu hụt khoảng 500 triệu – 4 tỷ liều vaccine, tùy thuộc vào mức độ đa dạng của vaccine được tung ra thị trường.
Lúc này, Moderna đã cam kết xây một nhà máy sản xuất vaccine ở châu Phi, nhưng không cho biết thời gian bắt đầu khởi công. Nhưng sau quãng thời gian dài cầu xin các nhà sản xuất chia sẻ công thức, nguyên liệu thô cũng như công nghệ, một số nước đang phát triển không chấp nhận tiếp tục chờ đợi thêm.
Petro Terblanche, Giám đốc điều hành của Afrigen Biologics and Vaccines, cho biết mục tiêu của công ty là tạo ra một phiên bản của vaccine Moderna để thử nghiệm trên người trong vòng 1 năm, trước khi đưa vào sản xuất ở quy mô công nghiệp.
Theo ông Terblanche, nếu thành công, công nghệ sản xuất vaccine sẽ được chia sẻ cho phần còn lại của thế giới, điều bị các tập đoàn dược phẩm phản đối dữ dội.
Các hãng dược phẩm phản ứng thế nào?
Quyền sở hữu trí tuệ với vaccine tới nay vẫn là vấn đề gây tranh cãi. Moderna cho biết sẽ không theo đuổi hành động pháp lý với một công ty xâm phạm quyền sở hữu với vaccine của hãng này. Nhưng Moderna cũng không có ý định trợ giúp bất cứ công ty nào sản xuất vaccine sử dụng công nghệ mRNA.
Noubar Afeyan, Chủ tịch của Moderna, cho biết hãng dược phẩm này đã quyết định sẽ mở rộng sản xuất để đáp ứng nhu cầu của thị trường thế giới, thay vì chuyển giao công nghệ. Moderna sản xuất được hàng tỷ liều vaccine trong năm 2022.
“Trong vòng 6-9 tháng, cách phân phối vaccine chất lượng cao đáng tin nhất là chúng tôi sẽ tự sản xuất”, ông Afeyan cho biết.
Zoltan Kis, chuyên gia về vaccine mRNA tại Đại học Sheffield, cho rằng việc tái tạo vaccine của Moderna là “có thể thực hiện được”, nhưng sẽ dễ dàng hơn nhiều nếu Moderna chấp nhận chia sẻ công nghệ.
Việc sản xuất trên thực tế tiềm ẩn nhiều rủi ro, như tại công đoạn đưa mRNA vào bên trong hạt chất béo siêu nhỏ, ông Kis nhận định.
“Sản xuất vaccine giống như nấu một bữa ăn rất phức tạp. Việc có trong tay công thức sẽ rất có ích, công thức sản xuất giúp chúng ta biết chính xác phải làm gì”, ông Kis nói.
Nỗ lực tái tạo vaccine Moderna đang nhận được sự hỗ trợ từ Medicines Patent Pool, một tổ chức y tế cộng đồng được WHO hậu thuẫn, mục tiêu ban đầu là thuyết phục các tập đoàn dược phẩm chia sẻ bằng sáng chế thuốc điều trị AIDS.
Hiện nay, việc tái tạo vaccine Moderna mới đang ở giai đoạn nghiên cứu, vì vậy vẫn được bảo vệ về mặt pháp lý. Tuy nhiên, rủi ro tranh chấp sẽ xảy ra khi vaccine đã ra mắt và bước vào giai đoạn chào bán thương mại.
Charles Gore, Giám đốc điều hành của Medicines Patent Pool, cho biết đang tìm cách thuyết phục Moderna hợp tác. Trước đó, tổ chức này đã nhiều lần liên hệ với Pfizer và BioNTech, đề nghị chia sẻ công thức vaccine, nhưng đều bị từ chối.
Raja Krishnamoorthi, Hạ nghị sĩ đại diện tiểu bang Illinois tại Quốc hội Mỹ, cảnh báo nỗ lực tái tạo vaccine có thể sẽ không thể kịp ngăn virus đột biến và tiếp tục lan rộng hơn nữa.
Ông Krishnamoorthi cùng các cộng sự đang thúc đẩy một dự luật nhằm tăng đầu tư của chính phủ Mỹ cho sản xuất và phân phối vaccine đến các nước đang phát triển.
“Chúng ta phải thể hiện sự sốt sắng, hối hả, điều mà tôi chưa thấy lúc này. Nếu chúng ta không chấm dứt được đại dịch, con đường phía trước sẽ rất chông gai”, ông Krishnamoorthi nói.
