Các tổ chức tài chính Trung Quốc ngày càng muốn phát hành trái phiếu xanh lam (Blue bond) để hỗ trợ nền kinh tế đại dương bền vững nhưng trước tiên cần phải xây dựng một hệ thống tiêu chuẩn.
Từ vài năm nay, Trung Quốc đã tiến hành xây dựng hệ thống tài chính xanh để tài trợ cho việc xây dựng “nền văn minh sinh thái” và tái cơ cấu công nghiệp. Quốc gia này hiện là một trong những thị trường trái phiếu xanh lớn nhất thế giới. Trái phiếu lam, được thiết kế để hỗ trợ sự phát triển bền vững của nền kinh tế đại dương, cũng đang được xây dựng dựa trên thành công đó. Tuy nhiên, có những khác biệt cơ bản cần được tính đến.
Trái phiếu xanh và trái phiếu lam
Trong 12 tháng qua, các tổ chức của Trung Quốc đã tiếp cận với bối cảnh tài chính xanh. Tháng 9 năm ngoái, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc chi nhánh Paris và Ma Cao đã phát hành lần lượt 500 triệu đô la Mỹ (3,2 tỷ nhân dân tệ) trái phiếu lam kỳ hạn 3 năm và 442,5 triệu đô la Mỹ (3 tỷ nhân dân tệ) trái phiếu lam kỳ hạn hai năm. Số tiền thu được sẽ tài trợ cho các dự án liên quan đến đại dương hiện tại và tương lai ở Trung Quốc, Anh và Pháp, chẳng hạn như các nhà máy xử lý nước thải, xử lý nước thải trước khi thải ra biển và năng lượng gió ngoài khơi. Tháng 11, Qingdao Water Group cũng phát hành 300 triệu nhân dân tệ (46,4 triệu USD) nợ trái phiếu lam. Các tổ chức của Trung Quốc hiện đã phát hành nhiều trái phiếu lam hơn các tổ chức từ bất kỳ thị trường nào khác.
| Trái phiếu xanh (Green bonds) được phát hành bởi các chính phủ hoặc các công ty để huy động vốn cho một dự án thân thiện với môi trường. Những trái phiếu này sau đó được giao dịch trên thị trường tài chính. Còn trái phiếu lam (Blue bond) hoạt động theo cách tương tự và được phát hành để tài trợ cho các dự án liên quan đến đại dương. |
Trung Quốc đang chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ về năng lượng gió ngoài khơi, du lịch biển, đóng tàu, hóa chất đại dương và y sinh – những lĩnh vực sẽ yêu cầu tài chính và tạo cơ sở cho thị trường trái phiếu lam. Đáng chú ý là các cơ quan quản lý của Trung Quốc cũng tham gia, trong đó Ủy ban Quản lý Ngân hàng và Bảo hiểm Trung Quốc đánh giá trái phiếu lam là một “công cụ chính sách sáng tạo”. Tuy nhiên, sự thành công của trái phiếu lam trong việc thúc đẩy phát triển bền vững kinh tế đại dương đòi hỏi phải làm rõ và cải thiện các tiêu chuẩn được áp dụng.
Trái phiếu lam luôn được liên kết chặt chẽ với trái phiếu xanh và đôi khi được coi là một trong những tập hợp con của chúng. Sự phát triển nhanh chóng của thị trường trái phiếu xanh và sự công nhận của các nhà đầu tư ngày càng tăng đã tạo nền tảng tốt cho sự xuất hiện của loại hình trái phiếu mới. Trái phiếu lam của Qingdao Water Group và Ngân hàng Trung Quốc được phát hành phù hợp với các tiêu chuẩn cho trái phiếu xanh.
Tuy nhiên, các trái phiếu lam do Ngân hàng Thanh Đảo chuẩn bị, với sự hỗ trợ từ Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) có phần khác biệt. Tổ chức phát hành sẽ làm việc với danh sách các dự án trái phiếu lam do IFC đề xuất để lọc và quyết định người nhận đầu tư thay vì chỉ đơn giản là tìm kiếm các dự án liên quan đến đại dương trong danh sách các dự án trái phiếu xanh đã được phê duyệt. Các tiêu chí chính sẽ là mức độ bền vững của hoạt động kinh tế và mức độ ảnh hưởng của dự án đối với môi trường đại dương. Trong khi những trái phiếu đó vẫn chưa được phát hành, sự chuẩn bị của chúng đã trở thành một điểm nhấn cho sự đổi mới trong lĩnh vực tài chính bền vững của Trung Quốc trong năm nay.
Những trái phiếu dành riêng cho đại dương có nên có những bộ tiêu chuẩn riêng? Để trả lời câu hỏi này, cần xem xét tác động của các hoạt động kinh tế biển từ kinh tế biển và kinh tế trên bờ khác nhau như thế nào theo thời gian và không gian. Báo cáo Kinh tế Đại dương năm 2030 do OECD công bố năm 2016 đã phân tích sự khác biệt này.
Các quá trình tự nhiên của đại dương, hệ sinh thái và động, thực vật biển vốn không “tôn trọng” ranh giới quốc gia. Động vật biển và các chất ô nhiễm di chuyển xung quanh theo dòng hải lưu hoặc vận chuyển. Quy hoạch và quản lý không gian dưới biển vì vậy phức tạp hơn nhiều so với trên đất liền. Các chất dinh dưỡng hoặc chất ô nhiễm chảy vào đại dương có thể bị dòng chảy cuốn đi và chỉ quay trở lại trong nhiều thập kỷ sau đó. Điều này có nghĩa là có độ trễ đáng kể giữa hành động của con người và kết quả của hành động đó.
Ví dụ, một sự cố rò rỉ trong quá trình sản xuất dầu ngoài khơi sẽ ảnh hưởng đến một khu vực rộng lớn hơn khi dầu trôi đi, ngay cả khi sự cố được xử lý nhanh chóng. Do đó, nhiều bên liên quan cần được tham vấn và điều phối. Một vụ rò rỉ dầu năm 2011 ở Biển Bột Hải đã ảnh hưởng đến hoạt động đánh bắt và du lịch của địa phương nhưng phải mất nhiều năm mới có được tiền đền bù do những khó khăn trong việc xác định mối quan hệ nhân quả.
Ngoài ra, cơ cấu các quyền kinh tế trên biển cũng khác và điều này làm cho việc điều tiết hoạt động kinh tế trở nên khó khăn hơn. Hiện chưa có luật bảo vệ hầu hết các nguồn tài nguyên và môi trường biển, ví dụ như trong quá trình khai thác dưới đáy biển sâu.
Các tác động bên ngoài của nền kinh tế xanh – hậu quả của các hoạt động công nghiệp và thương mại liên quan đến biển – cần được quản lý theo cách khác. Về đất đai, hệ thống pháp luật và hành chính theo ngành cụ thể đã phát triển trong nhiều năm, cũng như các cơ chế và công cụ để giải quyết các tác động môi trường. Nhưng những hệ thống này quá thô sơ đối với nền kinh tế xanh – nơi hậu quả lớn hơn và bao trùm một khu vực rộng lớn hơn. Khuôn khổ trong nước hiện thiếu các yêu cầu chi tiết đối với nhiều yếu tố bên ngoài cần được xem xét ở nước ngoài, và do đó không phù hợp với các quyền và trách nhiệm của nền kinh tế xanh. Cần có một danh sách riêng các dự án nền kinh tế xanh để có thể quản lý tốt hơn các hoạt động bên ngoài đó.
Giá trị sinh thái rộng lớn của đại dương
Các yếu tố khác cũng phải được xem xét khi đầu tư bền vững vào nền kinh tế xanh, trong đó, điều tiên quyết cần chú ý là giá trị của các dịch vụ sinh thái do đại dương cung cấp.
Đại dương điều chỉnh mức carbon dioxide trong không khí và nước, cung cấp oxy, cung cấp năng lượng cho vòng tuần hoàn của nước và lưu thông nhiệt. Nó cũng bảo vệ đa dạng sinh học ven biển và biển. Mặc dù một số dịch vụ này chủ yếu mang lại lợi ích cho chính đại dương nhưng hầu hết đều quan trọng đối với môi trường và nền kinh tế trên bờ. Dù vậy, đánh giá những đóng góp kinh tế này vẫn là một nhiệm vụ phức tạp, không có phương pháp hoặc sự đồng thuận nào được thiết lập tốt. Một số giá trị đó, chẳng hạn như đa dạng sinh học biển và lưu trữ carbon, được bao phủ bởi các hệ thống hiện có để quản lý ngoại cảnh môi trường.
Tầm quan trọng của quy hoạch tổng thể và cụm công nghiệp đối với đại dương cũng cần được phản ánh. Phát triển bền vững đại dương đòi hỏi phải có nhiều quy hoạch tổng hợp hơn. Tình trạng các nền kinh tế ven biển, giá trị các dịch vụ sinh thái và tác động của các hoạt động phát triển lên môi trường đại dương đều cần được tính đến, cũng như mối quan hệ tương tác giữa chúng.
Một vai trò quan trọng của quy hoạch tổng hợp sẽ là hỗ trợ các cụm công nghiệp và lợi ích mà chúng tạo ra. Tất cả các hoạt động trên biển được kết nối với nhau và sự phối hợp giữa các ngành công nghiệp đại dương là rất quan trọng, ví dụ sản xuất năng lượng tái tạo ngoài khơi kết hợp dầu khí ngoài khơi hoặc nuôi trồng thủy sản và du lịch. Sự phát triển lành mạnh và mạnh mẽ của một khu vực đại dương thường dựa vào các cụm công nghiệp. Trên phạm vi toàn cầu, trong các cụm công nghiệp đại dương, các tác nhân thường không tích hợp tốt trong việc theo đuổi tính bền vững. Nhiệm vụ của tài chính xanh là thúc đẩy sự hình thành nhanh chóng các cụm công nghiệp trong bối cảnh quy hoạch tổng thể. Vì vậy, khi liệt kê các dự án phù hợp với nguồn tài chính xanh, quy hoạch tích hợp thậm chí còn quan trọng hơn so với các dự án tương đương dựa trên đất đai.
Tóm lại, có sự khác biệt quan trọng giữa các nền kinh tế trong nước và nước ngoài khi nói đến quản lý các yếu tố bên ngoài. Trên toàn cầu, trái phiếu lam chỉ mới bắt đầu. Nhu cầu cấp bách về việc cung cấp các tiêu chuẩn và công cụ liên quan.
Bài học từ Seychelles
Ví dụ tốt nhất về trái phiếu lam là quốc gia Seychelles.
Được hỗ trợ bởi khoản vay 15,2 triệu USD và khoản tài trợ 5 triệu USD, Seychelles đã phát hành bộ trái phiếu lam có chủ quyền vào năm 2018. Ủy ban Bảo tồn và Thích ứng Khí hậu Seychelles được giao nhiệm vụ quản lý các quỹ này để cơ cấu lại nợ quốc gia. Một số tiền thu được sẽ được sử dụng cho các khoản đầu tư thương mại trong 20 năm (dự kiến đạt tối đa 86 triệu USD). Các cá nhân, đơn vị sẽ được đầu tư vào bảo tồn đại dương và thích ứng với khí hậu, bao gồm mở rộng trữ lượng và cải thiện quản lý đánh bắt, tập trung vào bảo tồn tài nguyên thiên nhiên hơn là phát triển thương mại. Điều quan trọng là cả hai loại hình đầu tư đều được quản lý bởi một đơn vị, trong một khu vực quy hoạch duy nhất.
Seychelles phụ thuộc gần như hoàn toàn vào du lịch và đánh bắt cá, vì vậy giá trị sinh thái do các dự án bảo tồn cung cấp sẽ trực tiếp nuôi sống nền kinh tế khu vực. Trong khi đó, việc quản lý được thực hiện bởi một đơn vị nên đảm bảo cân bằng giữa bảo tồn và đầu tư thương mại. Trường hợp này cho thấy quy hoạch tổng hợp cho các không gian đại dương là điều kiện tiên quyết để phản ánh giá trị của các dịch vụ sinh thái trong nền kinh tế và để thúc đẩy các cụm công nghiệp. Nó sẽ rất quan trọng cho sự thành công trong tương lai của trái phiếu lam và tài chính xanh.
Nền kinh tế xanh đang cho thấy sự tăng trưởng mạnh mẽ về giá trị gia tăng, đầu tư và việc làm được tạo ra. Nhưng đồng thời, các đại dương đang trở nên axit hơn và ấm hơn. Mực nước biển đang dâng cao, các dòng chảy thay đổi và môi trường đại dương đang bị căng thẳng liên tục. Đây là hệ quả của việc sử dụng nhiều hơn các đại dương. Nếu không thể đảm bảo sự phát triển bền vững của các đại dương, chúng ta sẽ lặp lại những sai lầm đã xảy ra trên đất liền vốn có thể gây hậu quả nghiêm trọng hơn.
Trong Báo cáo Kinh tế Đại dương năm 2030, OECD cũng cảnh báo đánh bắt quá mức, ô nhiễm đại dương và động vật hoang dã biển, mất môi trường sống là do con người sử dụng đại dương nhiều hơn, thiếu hiểu biết và dữ liệu về những tác động mà con người gây ra và thiếu quản lý tổng hợp. Vì vậy, bên cạnh một hệ thống các tiêu chuẩn về tài chính xanh bền vững, chúng ta cũng cần xem xét các rủi ro liên quan đến môi trường, xã hội và quản trị đại dương đối với tất cả các lĩnh vực. Các ngành công nghiệp trên bờ gây ra ô nhiễm nhựa của đại dương là một trường hợp điển hình.
Các tiêu chuẩn cho trái phiếu lam và việc thiết lập một hệ thống tài chính xanh, có tính đến bản chất của các yếu tố bên ngoài của nền kinh tế xanh, do đó không chỉ cần thiết mà ngày càng cấp thiết.
Thảo Vy (Theo China Dialogue Ocean)
