Gabon gần đây đã nhận được 17 triệu đô la đầu tiên trong số 150 triệu đô la cam kết từ Na Uy cho các khoản thanh toán giảm phát thải dựa trên kết quả mà quốc gia này đạt được như một phần của Sáng kiến Rừng Trung Phi (CAFI).
Năm 2019, Na Uy cam kết trả 150 triệu USD cho Gabon để bảo vệ rừng của nước này theo CAFI. Sau khi xác minh độc lập về tỷ lệ mất rừng trong năm 2016 và 2017, Gabon gần đây đã nhận được khoản thanh toán trị giá 17 triệu đô la đầu tiên, trở thành quốc gia châu Phi đầu tiên nhận được khoản thanh toán dựa trên kết quả để giảm phát thải do mất rừng và suy thoái rừng (REDD +).
Denis Sonwa, chuyên gia Trung tâm Nghiên cứu Lâm nghiệp Quốc tế (CIFOR) Cameroon cho biết: “Tôi nghĩ đó là một tin tốt. Nó cho thấy về mặt kỹ thuật, REDD + là khả thi nhưng để trở thành hiện thực, chúng ta cần một số chính sách trong nước năng động”.
CAFI được phát động vào năm 2015 theo thỏa thuận hợp tác giữa sáu quốc gia Trung Phi – Cộng hòa Trung Phi, Cộng hòa Dân chủ Congo, Cộng hòa Congo, Gabon, Guinea Xích đạo, Cameroon – và sáu đối tác tài chính: Liên minh châu Âu, Pháp, Na Uy, Đức, Hàn Quốc và Hà Lan.
CAFI dựa trên cơ chế REDD + do các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (UNFCCC) phát triển. Ý tưởng làm nền tảng cho REDD + là các quốc gia đang phát triển có thể hưởng lợi về mặt tài chính từ các dịch vụ hệ sinh thái mà rừng của họ cung cấp, chẳng hạn như lưu trữ các-bon và các bể chứa đa dạng sinh học. Khái niệm REDD + đã xuất hiện từ năm 2005 và được thử nghiệm dưới nhiều hình thức khác nhau, với mức độ thành công khác nhau.
Với 88% diện tích đất nước được bao phủ bởi rừng mưa nhiệt đới và tỷ lệ phá rừng trung bình dưới 0,1% trong 30 năm qua, Gabon được biết đến như một quốc gia có độ che phủ rừng cao, ít mất rừng (HFLD) – một trong 11 quốc gia duy nhất trên thế giới đạt được danh hiệu này. Các khu rừng ở Gabon có đa dạng sinh học vô cùng lớn với số lượng loài thực vật nhiều hơn tất cả các khu rừng ở Tây Phi cộng lại. Gabon cũng là một trong số ít nơi còn sót lại trên thế giới – nơi voi rừng có thể đi lang thang từ rừng này sang biển khác và có thể được tìm thấy khi tắm nắng dọc theo bãi biển.
Lee White, Bộ trưởng phụ trách các vấn đề rừng, đại dương, môi trường và biến đổi khí hậu của Gabon cho biết: “Về phát thải carbon, chúng tôi thực sự tích cực. Chúng tôi hấp thụ trên 100 triệu tấn CO2, cao hơn lượng khí thải hàng năm của Gabon”.
Gabon là một quốc gia khá đặc biệt. Việc phát hiện ra dầu vào những năm 1970 đã thay đổi hoàn toàn vận mệnh của đất nước và sự năng động của xã hội. Năm 1970, tỷ lệ đô thị hóa ở Gabon là 30%, tuy nhiên, đến năm 2020, hơn 90% dân số Gabon sống ở các khu vực thành thị. Gabon cũng có mật độ dân số rất thấp, chỉ 8 người/ km2 so với mức trung bình 45 người/ km2 ở châu Phi cận Sahara.
Sự kết hợp hiếm có này – dân số thấp và đô thị hóa cao, được hỗ trợ bởi nguồn thu từ dầu mỏ – đã hạn chế tác động của con người đối với các khu rừng của Gabon. Dầu mỏ là nền tảng của nền kinh tế Gabon, chiếm 80% kim ngạch xuất khẩu và 45% GDP từ năm 2010 đến năm 2015. Tuy nhiên, trữ lượng dầu hiện đang cạn kiệt và với giá dầu không ổn định, chính phủ Gabon đang tìm kiếm những cách thức mới để cung cấp năng lượng cho nền kinh tế.
Với diện tích đất nông nghiệp hạn chế, Gabon phải nhập khẩu lương thực – trị giá 591 triệu USD chỉ trong năm 2018. Đất nước này muốn tạo thêm thu nhập từ rừng cũng như bảo tồn chúng và CAFI là một phần của kế hoạch đó.
“Chúng tôi đang cố gắng đưa ra một mô hình phát triển mới cho một quốc gia có rừng nhiệt đới cao, bảo tồn rừng nhưng cho phép chúng tôi phát triển”, White nói.
Để bền vững về mặt tài chính cũng như sinh thái, ngành công nghiệp gỗ cần phải tạo ra và giữ lại càng nhiều giá trị trong nước càng tốt. Kể từ năm 2010, Gabon chỉ cho phép xuất khẩu gỗ sau khi đã qua chế biến ở một mức độ nào đó. Gabon cũng áp dụng một cách tiếp cận bền vững đối với lâm nghiệp để giảm thiểu sự suy thoái, với các công ty gỗ được yêu cầu khai thác theo chu kỳ 25 năm để cho phép cây mọc lại. Vào năm 2018, Tổng thống Ali Bongo cũng tuyên bố tất cả các nhượng quyền lâm nghiệp phải được FSC chứng nhận vào cuối năm 2022.
Thừa nhận tỷ lệ phá rừng của Gabon đã ở mức thấp, các khoản chi trả của CAFI cho Gabon tập trung vào việc giảm lượng khí thải CO2 do suy thoái thông qua các hoạt động lâm nghiệp bền vững. CAFI cũng sẽ chi trả cho quá trình cô lập CO2 trong rừng tự nhiên của Gabon với hy vọng mang lại giá trị cho các khu rừng như chúng tồn tại, ngoài gỗ. Số tiền nhận được từ Na Uy sẽ được dùng để phát triển hơn nữa mô hình rừng bền vững của Gabon.
Với kim ngạch xuất khẩu dầu 4,7 tỷ USD vào năm 2019, Gabon phải đối mặt với một cuộc đấu tranh khó khăn để thay thế nguồn thu từ dầu. Cùng với định hướng lâm nghiệp bền vững, việc phát triển các đồn điền cọ dầu cũng là hoạt động nổi bật trong chương trình đa dạng hóa nguồn thu của Gabon, làm dấy lên lo ngại về khả năng chuyển đổi rừng tại quốc gia này.
Vẫn là những ngày đầu đối với các sáng kiến khác của CAFI. CAFI cam kết đầu tư 200 triệu đô la vào các chương trình được thiết kế để giải quyết nạn phá rừng ở Cộng hòa Dân chủ Congo vào năm 2016. Tuy nhiên, kể từ khi thỏa thuận được ký kết, sự bất ổn trong nước đã cản trở nỗ lực của CAFI, và việc phát hiện ra dầu bên dưới vùng đất than bùn ở Cuvette Central đã làm dấy lên lo ngại về hiệu quả của bất kỳ thỏa thuận nào đã ký. CAFI vẫn chưa đưa ra bất kỳ cam kết quan trọng nào với bốn quốc gia đối tác còn lại.
Vẫn còn phải xem liệu các quốc gia khác có thể bắt chước thành công của Gabon trong việc đạt được các khoản chi trả dựa trên kết quả bảo vệ rừng tự nhiên của họ hay không hoặc liệu Gabon có thể đa dạng hóa dầu mỏ trong khi vẫn giữ nguyên vẹn các khu rừng của mình hay không.
Điều không thể phủ nhận là giá trị của lưu vực Congo và hậu quả toàn cầu nếu các quốc gia như Gabon không thể tìm ra cách đạt được sự phát triển cần thiết mà không phải hy sinh rừng nhiệt đới của họ.
“Rừng Gabonese và Congo giúp tạo ra lượng mưa ở Sahel, vì vậy nếu chúng ta mất lưu vực Congo, chúng ta sẽ mất lượng mưa trên khắp châu Phi”, White nói. “Nếu chúng ta mất đi trữ lượng carbon ở lưu vực Congo, nơi tiêu biểu cho khoảng 10 năm phát thải khí CO2 trên toàn cầu, chúng ta cũng sẽ thua cuộc trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu”.
Thảo Vy (Theo Mongabay)
