Mất sự đa dạng về ngôn ngữ có thể dẫn đến sự biến mất của các phương thuốc lâu đời mà khoa học chưa biết đến.
Một nghiên cứu mới cảnh báo kiến thức về các loại cây thuốc có nguy cơ biến mất khi ngôn ngữ của con người bị tuyệt chủng. Các ngôn ngữ bản địa chứa đựng lượng lớn kiến thức về các dịch vụ hệ sinh thái được cung cấp bởi thế giới tự nhiên xung quanh chúng. Tuy nhiên, hơn 30% trong số 7.400 ngôn ngữ trên hành tinh dự kiến sẽ biến mất vào cuối thế kỷ này, theo Liên hợp quốc.
Trưởng nhóm nghiên cứu, Tiến sĩ Rodrigo Cámara-Leret, một nhà sinh vật học từ Đại học Zurich cho biết tác động của sự tuyệt chủng ngôn ngữ đối với việc mất kiến thức sinh thái thường bị bỏ qua. “Phần lớn sự tập trung hướng vào sự tuyệt chủng đa dạng sinh học nhưng có một bức tranh toàn cảnh khác, đó là sự mất đi sự đa dạng văn hóa”, ông nhấn mạnh.
Nhóm của ông đã xem xét 12.000 dịch vụ trồng cây thuốc liên quan đến 230 ngôn ngữ bản địa ở ba khu vực có mức độ đa dạng ngôn ngữ và sinh học cao gồm Bắc Mỹ, tây bắc Amazon và New Guinea. Họ phát hiện ra rằng 73% kiến thức về y học ở Bắc Mỹ chỉ được tìm thấy bằng một ngôn ngữ và tỷ lệ này là 91% ở tây bắc Amazon, 84% ở New Guinea. Nếu các ngôn ngữ bị tuyệt chủng, chuyên môn về y học liên quan đến chúng có lẽ cũng sẽ mất theo. Các nhà nghiên cứu hy vọng phát hiện của họ từ những khu vực này sẽ tương tự ở những khu vực khác trên thế giới.
Cámara-Leret cho biết “việc mất ngôn ngữ sẽ có tác động nghiêm trọng đối với sự tuyệt chủng của kiến thức truyền thống về cây thuốc hơn là sự mất đi của bản thân các loài thực vật”.
Các khu vực có các ngôn ngữ có nguy cơ cao nhất là ở tây bắc Amazon, nơi 100% kiến thức độc đáo được hỗ trợ bởi các ngôn ngữ bị đe dọa và ở Bắc Mỹ với tỷ lệ chiếm tới 86%. Ở New Guinea, 31% ngôn ngữ có nguy cơ. Việc mất đi tính đa dạng ngôn ngữ được dự đoán trước sẽ “làm tổn hại đáng kể đến khả năng khám phá dược liệu của nhân loại”, theo một bài báo đăng trên PNAS.
Những kiến thức như vậy bao gồm sử dụng mủ của cây để điều trị nhiễm nấm, sử dụng vỏ cây để điều trị các vấn đề tiêu hóa, trái cây chữa bệnh đường hô hấp, cũng như các chất kích thích tự nhiên và chất gây ảo giác. “Ngay cả những nhà phân loại thực vật giỏi nhất cũng phải kinh ngạc trước bề dày kiến thức về các nền văn hóa bản địa, không chỉ về thực vật mà còn về động vật và mối quan hệ giữa chúng”.
Không thể biết được những gì đã mất. Hơn 1.900 ngôn ngữ được sử dụng hiện có ít hơn 10.000 người nói và Liên hợp quốc tuyên bố 2022 – 2032 là Thập kỷ Ngôn ngữ Bản địa Quốc tế để ghi nhận vấn đề này.
Jordi Bascompte, một nhà sinh thái học từ Đại học Zurich và là tác giả thứ hai của bài báo cho biết kiến thức y học của châu Âu có thể đại diện cho “phần nổi của tảng băng”. Mặc dù rất nhiều loại thuốc dựa trên các hợp chất tổng hợp nhưng việc có thể còn nhiều thành phần hóa học do thực vật cung cấp có thể mở ra tiềm năng cho các phương pháp điều trị mới.
Bài báo không xem xét các dịch vụ dược phẩm được coi là hiệu quả ở mức độ nào theo nghĩa phương Tây dù các nhà nghiên cứu nói rằng trong nhiều trường hợp, thực vật tỏ ra hiệu quả.
Phần lớn sự đa dạng ngôn ngữ trên thế giới đang được bảo vệ bởi những người bản địa, những người có văn hóa và sinh kế đang bị đe dọa khi các rào cản giữa các nhóm bị phá vỡ. Không giống như các xã hội nơi thông tin được lưu lại trong sách và máy tính, hầu hết các ngôn ngữ bản địa đều truyền tải kiến thức bằng miệng.
Cámara-Leret cho biết các chương trình của chính phủ nhằm kích thích việc truyền tải ngôn ngữ, học song ngữ và quan tâm đến di sản văn hóa sẽ giúp cộng đồng duy trì sự đa dạng ngôn ngữ. Nhưng khía cạnh y học chỉ là một trong nhiều lý do để thúc đẩy việc bảo tồn và đa dạng các ngôn ngữ trên thế giới.
Tiến sĩ Jonathan Loh, một nhà nhân chủng học và nhà bảo tồn từ Đại học Kent, người không tham gia vào nghiên cứu cho biết ông rất ngạc nhiên bởi mức độ độc đáo về ngôn ngữ trong kiến thức về cây thuốc. Trước đây, ông đã nói về sự tương đồng giữa sự đa dạng ngôn ngữ và sinh học, nhận xét rằng chúng đã phát triển theo những cách đáng kể giống nhau và cả hai đều phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng tuyệt chủng.
Tuy nhiên, ông cho rằng điều quan trọng là không tập trung vào các lập luận thực dụng để bảo tồn ngôn ngữ, đa dạng văn hóa và đa dạng sinh học.
Ông nói: “Có thể có những kiến thức quý giá về các loại thuốc mà khoa học phương tây chưa biết đến trong những ngôn ngữ này, và chắc chắn điều đó đúng ở một mức độ nào đó, nhưng đó không phải là lý do quan trọng nhất để bảo tồn chúng”. “Mỗi ngôn ngữ và văn hóa bản địa là một dòng tiến hóa độc đáo mà một khi đã mất thì sẽ mất đi vĩnh viễn”.
Phương Nhi (Theo Theguardian)
