Nghịch lý… thừa điện

Ảnh hưởng của dịch COVID-19 đã khiến nhu cầu tiêu thụ điện toàn quốc tăng trưởng thấp hơn dự kiến. Đó là lý do sau 1 thập kỷ lúc nào cũng lo thiếu hụt thì năm 2021, lần đầu tiên Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) bỗng lo… thừa điện. Chính phủ đã yêu cầu rà soát, không để phát triển điện mặt trời chạy theo phong trào.

“Thiếu điện đã rất đau đầu nhưng thừa điện còn mệt mỏi hơn”

Ông Dương Quang Thành – Chủ tịch HĐTV EVN – trong một cuộc họp tổng kết gần đây, đã chia sẻ: Các chủ đầu tư nhà máy điện mặt trời thường xuyên nhắn tin để phàn nàn về việc dự án của họ phải chịu cảnh cắt giảm. “Họ kêu rằng cứ vận hành như thế thì làm sao chúng tôi có đủ tiền để trả ngân hàng. Với tập đoàn, thiếu đã rất đau đầu nhưng thừa điện còn mệt mỏi hơn” – ông Thành nói.

Chia sẻ của ông Dương Quang Thành không chỉ cho thấy nỗi lo của các nhà đầu tư khi “đổ tiền” làm điện mặt trời, mà còn là sự nan giải trong vận hành, điều độ hệ thống điện, đảm bảo an toàn, ổn định trong cấp điện khi tỉ trọng năng lượng tái tạo tăng mạnh trong cơ cấu nguồn.

Số liệu từ EVN cho thấy, đến thời điểm hiện tại, tổng công suất lắp đặt điện mặt trời trên cả nước đã đạt tới khoảng 19.400 MWp (trong đó có gần 9.300 MWp là điện mặt trời mái nhà), tương ứng khoảng 16.500 MW – chiếm khoảng 25% tổng công suất lắp đặt nguồn điện của hệ thống điện quốc gia. Toàn bộ sản lượng điện phát từ điện mặt trời trên toàn quốc trong cả năm 2020 là 10,6 tỉ kWh, chiếm khoảng 4,3% tổng sản lượng huy động nguồn toàn hệ thống điện quốc gia. Còn tổng công suất điện mặt trời chiếm khoảng 25% công suất lắp đặt nguồn điện toàn hệ thống.

Theo EVN, với đặc điểm tự nhiên của điện mặt trời là phụ thuộc lớn vào thời gian nắng trong ngày, có nghĩa là nắng mạnh thì phát nhiều điện và tắt nắng thì không phát điện – đã bộc lộ những khó khăn, bất cập trong vận hành hệ thống điện. Do đặc điểm thời tiết từ tháng 9 trở về cuối năm có xu hướng lạnh dần, nên phụ tải hệ thống điện quốc gia chuyển sang mẫu điển hình của mùa lạnh.

Nếu tổng công suất điện mặt trời trên cả nước là 16.500MW, tương đương khoảng 40% phụ tải toàn quốc vào lúc thấp điểm buổi trưa. Trong đó, có thời điểm xảy ra hiện tượng thừa công suất vào giờ thấp điểm trưa khoảng từ 10h-14h (nhất là vào các ngày nghỉ cuối tuần, nghỉ lễ) do lúc này phụ tải xuống thấp nhưng bức xạ mặt trời lại tốt nhất trong ngày.

Mặt khác, vào giờ cao điểm tối (khoảng từ 17h30-18h30) là thời điểm mà nhu cầu tiêu thụ điện cao nhất trong ngày, hệ thống điện cần một lượng công suất phát điện khá lớn, nhưng lúc này, khả năng đáp ứng của hàng chục nghìn MW điện mặt trời hầu như không còn.

Chính vì vậy, để đảm bảo an ninh, an toàn trong vận hành hệ thống điện, Trung tâm Điều độ Hệ thống điện Quốc gia không thể huy động toàn bộ công suất khả dụng của nguồn điện, trong đó có cả các nguồn năng lượng tái tạo như điện gió và điện mặt trời vào các giờ phụ tải thấp điểm vào buổi trưa, các ngày nghỉ cuối tuần hoặc các dịp lễ, Tết.

“Trong năm 2021, sẽ cắt giảm khoảng 1,3 tỉ KWh năng lượng tái tạo, trong đó có hơn 500 triệu KWh do vấn đề thừa nguồn vào các thời điểm trưa, quá tải đường dây 500kV” – ông Nguyễn Đức Ninh – Giám đốc Trung tâm điều độ hệ thống điện quốc gia – chia sẻ.

Cần phải siết lại

Ngày 21.2, Cổng thông tin UBND tỉnh Quảng Bình cho biết, Thủ tướng đã phê duyệt chủ trương đầu tư dự án nhà máy nhiệt điện Quảng Trạch II. Theo đó, dự án Nhiệt điện Quảng Trạch II do EVN là chủ đầu tư, có công suất 1.200MW với tổng mức đầu tư sơ bộ là 48.156 tỉ đồng. Trong đó, vốn chủ sở hữu là hơn 9.634 tỉ đồng, chiếm 20%, vốn vay là hơn 38.525 tỉ đồng.

Trong bối cảnh điện mặt trời phải giảm phát, sa thải do “không thể huy động toàn bộ công suất khả dụng của nguồn điện” vì… thừa điện, thì việc đầu tư dự án nhà máy nhiệt điện ở thời điểm này liệu có phù hợp với tình hình mới, theo nhiều người.

Trả lời về vấn đề này, GS-TS Trần Đình Long – Phó Chủ tịch Hội Điện lực Việt Nam – cho hay, đây là hai vấn đề khác nhau. Việc cắt giảm năng lượng tái tạo là do tỉ trọng của các nguồn năng lượng tái tạo trong hệ thống điện ngày càng tăng. Kèm theo đó là tính bất ổn định trong vận hành cũng gia tăng tương ứng, cộng thêm nhiều nguyên nhân khách quan bất lợi như phụ tải tăng trưởng thấp hơn dự kiến do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19. Chênh lệch giữa phụ tải cao điểm và thấp điểm trong ngày rất lớn. Phụ tải cao điểm buổi chiều có công suất lớn nhưng không còn điện mặt trời hỗ trợ dẫn đến nhiều khó khăn cho công tác điều độ hệ thống điện.

Còn việc đầu tư dự án Nhiệt điện Quảng Trạch II đã nằm trong Quy hoạch Điện VII. Việc xây dựng Nhà máy Nhiệt điện Quảng Trạch II có mục tiêu bổ sung nguồn cung cấp điện, giúp bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, nâng cao độ an toàn và tính ổn định cho hệ thống lưới điện; góp phần tăng tỉ trọng nguồn nhiệt điện trong cơ cấu hệ thống điện quốc gia, khắc phục sự phụ thuộc của hệ thống vào nguồn thủy điện.

“Tôi cho rằng, vấn đề thừa điện mang tính cục bộ do sự phát triển ồ ạt, không đồng bộ và thiếu khoa học của điện mặt trời, cho nên cần phải siết lại. Còn trong tổng sơ đồ điện VII, vẫn phải đặt vấn đề tiếp tục sử dụng các nhà máy điện than. Tuy nhiên, khi xây dựng Tổng sơ đồ điện VIII sẽ không đặt vấn đề phát triển các nhà máy điện than nữa mà chỉ duy trì các nhà máy nhiệt điện” – GS-TS Trần Đình Long nói.

Mới đây (ngày 18.2), Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng cũng đã ký văn bản trả lời một số công văn của Bộ Công Thương về việc rà soát các dự án điện gió đã hoàn thành công tác thẩm định vào quy hoạch.

Theo đó, Chính phủ có ý kiến, không xem xét bổ sung các dự án Bộ Công Thương báo cáo kiến nghị tại các văn bản nêu trên vào Quy hoạch điện VII điều chỉnh mà đưa vào Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045 (Quy hoạch điện VIII).