Có một sự thật không mấy hay ho về những sản phẩm làm đẹp mà chúng ta đang sử dụng cũng như những thực phẩm chúng ta ăn: nhiều loại được làm bằng dầu cọ – nguyên nhân gây ra nạn phá rừng nhanh chóng của một số khu rừng có mức độ đa dạng sinh học cao nhất thế giới, phá hủy sinh cảnh của những loài nguy cấp như đười ươi, voi lùn và tê giác Sumatra.
Nhưng giờ đây, ngành công nghệ sinh học đã có giải pháp tổng hợp để thay thế mà không liên quan đến việc đốt phá hay phá bỏ bất kỳ khu rừng nhiệt đới nào. Giải pháp này có thể thay thế dầu cọ tự nhiên trong mọi thứ từ dầu gội đầu, xà phòng, chất tẩy rửa và son môi đến các sản phẩm thực phẩm như bánh mì đóng gói, bánh quy, bơ thực vật, kem và sô cô la.
Shara Ticku, người sáng lập C16 Biosciences – một trong những công ty công nghệ sinh học đi tiên phong trong giải pháp thay thế tổng hợp cho biết: “Hơn 30 năm qua, 50% diện tích trồng cọ dầu tăng lên là do phá rừng nhiệt đới và đất than bùn. Đó thực sự là cốt lõi của vấn đề chúng tôi đang cố gắng giải quyết”.
Nghiên cứu vẫn đang trong giai đoạn tiền thương mại nhưng được rất nhiều người quan tâm vì tiềm năng. Đầu năm 2020, C16 Biosciences nhận được khoản đầu tư 20 triệu đô la từ Breakthrough Energy Ventures – quỹ đầu tư được các tỷ phú Bill Gates, Jeff Bezos, Michael Bloomberg và Richard Branson hậu thuẫn.
C16 Biosciences không phải là tổ chức duy nhất đang tìm kiếm giải pháp thay thế. Các nhà nghiên cứu đang mày mò với một thứ tương tự tại Đại học Bath và công ty khởi nghiệp Kiverdi có trụ sở tại California.
Giáo sư kỹ thuật sinh học Chris Chuck thuộc Đại học Bath cho biết: “Kỹ thuật biến đổi gen đã mở ra những tiến bộ mới”.
Điểm chung của các dự án này là sử dụng quy trình lên men trong thùng lớn, tương tự quy trình nấu bia. Tại C16 Biosciences, quy trình này sử dụng các vi sinh được biến đổi gen để chuyển hóa phế thải thực phẩm và các sản phẩm phụ công nghiệp thành một sản phẩm giống với dầu cọ tự nhiên về mặt hóa học.
Ticku phân tích: “Đó là một loại men, chúng tôi cho nó ăn đường để phát triển và chúng có thể tạo ra một lượng lớn dầu trong tế bào để chúng tôi ép lấy dầu hoặc chiết xuất”.
Hiện tại, trọng tâm của C16 Biosciences là tạo ra nguyên mẫu dùng thử và nhận phản hồi từ các công ty sử dụng mẫu này trong sản phẩm của họ. Nguyên mẫu nhận được sự quan tâm từ tập đoàn bán buôn thực phẩm khổng lồ của Đức là Metro.
Nhưng thách thức là rất lớn. Để thành công về mặt thương mại và quy mô, một chất thay thế tổng hợp phải mô phỏng được tính linh hoạt của dầu cọ tự nhiên thì mới có thể trở thành sự thay thế phù hợp trong mọi thứ, từ thực phẩm đến các sản phẩm gia dụng.
Dầu cọ tự nhiên có kết cấu mịn, không mùi, là nguyên liệu hữu ích trong nhiều công thức nấu ăn. Nó ở dạng bán rắn ở nhiệt độ phòng, vì vậy nó có thể giữ cho những thứ như bơ thực vật có thể lây lan và nó có tác dụng bảo quản tự nhiên giúp kéo dài thời hạn sử dụng của các sản phẩm thực phẩm.
“Suy cho cùng, những thách thức này đều có giải pháp về công nghệ tức là có thể được thực hiện về mặt kỹ thuật”, GS Chuck khẳng định. “Vấn đề thực sự là chi phí bởi dầu cọ tự nhiên cực kỳ rẻ và đó là thứ mà một loại dầu thay thế tổng hợp đang phải ganh đua”.
Dầu thay thế tổng hợp cũng đang phải cạnh tranh với một loại cây trồng có năng suất cao tính theo mỗi ha.
Nhóm của GS Chuck tính toán rằng dầu cọ tổng hợp đắt hơn từ 2-3 lần dầu tự nhiên dù đã tiết kiệm hết mức chi phí sản xuất. “Trong những lãnh địa mà giá cả là yếu tố quan trọng và là động lực chính, chẳng hạn như nhiên liệu sinh học và thực phẩm, điều đó có nghĩa là giải pháp thay thế tổng hợp sẽ rất khó khăn”.
Thêm vào đó là ác cảm của người tiêu dùng ở nhiều thị trường khi sử dụng bất cứ thứ gì chứa thành phần có nguồn gốc từ vi sinh vật biến đổi gen.
“Nhưng trong dầu gội đầu hoặc các sản phẩm làm đẹp khác, bạn có thể cạnh tranh bởi vì giá cả không phải là động lực chính”, Giáo sư Chuck nói.
Điều đó có nghĩa là một sản phẩm thay thế tổng hợp có nguy cơ trở thành sản phẩm ăn theo. Theo WWF, 70% trong số 75 triệu tấn dầu cọ được tiêu thụ trên toàn cầu hàng năm là để sản xuất dầu ăn và làm nguyên liệu thực phẩm.
Theo ước tính, tiêu thụ toàn cầu sẽ tăng lên từ 264 đến 447 triệu tấn vào năm 2050, nhu cầu về nhiên liệu sinh học làm từ cọ cũng tăng 5 lần vào năm 2030. Một giải pháp thay thế tổng hợp có thể chỉ khiến sản xuất dầu cọ tự nhiên toàn cầu sụt giảm không đáng kể.
Tuy nhiên, điều đó không làm Shara Ticku chùn bước: “Chúng tôi tin rằng với nền tảng công nghệ, với quy mô hàng trăm nghìn kg mỗi năm, chúng tôi sẽ có cạnh tranh được với dầu cọ về chi phí. Nếu chúng tôi có đủ thay đổi số người sử dụng thì không còn lý do gì phải đốt rừng để sản xuất dầu thực vật nữa, và đó là thành công”.
Các nhà sản xuất dầu cọ tự nhiên đang theo dõi những bước phát triển này. Anita Neville thuộc công ty cọ dầu Golden Agri-Resources của Indonesia cho biết: “Chúng tôi theo dõi chặt chẽ nhưng về thực tế tôi không nghĩ rằng giải pháp thay thế đó có đủ khả năng sản xuất quy mô lớn hoặc hiệu quả về chi phí”.
Trong khi chờ đợi, công ty đang tập trung vào việc cải thiện năng suất mỗi ha với các giống cây cọ dầu tự nhiên mới như một cách hạn chế diện tích đất cần chuyển đổi.
Nhưng Anita Neville cũng cảnh báo những hậu quả không lường trước được nếu dầu cọ tổng hợp trở thành một sự thay thế khả thi về mặt thương mại: “Bạn vẫn sẽ phải làm gì đó với 4,5 triệu nông dân ở Indonesia đang trồng dầu cọ và với những người có thể chuyển sang các loại cây trồng đang cần nhiều đất hơn, ví dụ như cao su hoặc gỗ. Vì vậy, không nhất thiết là giải pháp tổng hợp tốt còn nông nghiệp truyền thống thì tệ. Vấn đề là tìm ra sự cân bằng phù hợp”.
Thế Anh (Theo BBC)
