Khởi động từ tháng 11/2020, chiến dịch “Rivers for Recovery” – lời kêu gọi toàn cầu Bảo vệ sông ngòi vì sự phục hồi xanh và công bằng hậu đại dịch – đã nhận được sự hưởng ứng của nhiều tổ chức và cá nhân trên toàn thế giới. Chiến dịch do Tổ chức Sông ngòi Quốc tế (International Rivers) phối hợp với Liên minh sông ngòi không biên giới (Rivers Without Boundaries Coalition) và Mạng lưới toàn cầu của các nhà hoạt động địa phương (Global Network of Local Activists) phát động.
Chiến dịch được triển khai trong bối cảnh hoạt động xây dựng đập thủy điện ngày một gia tăng tại nhiều quốc gia có thu nhập thấp và trung bình dưới chiêu bài phục hồi kinh tế “xanh”. Các dòng sông và hệ sinh thái nước ngọt đóng vai trò quan trọng đối với sự phục hồi kinh tế toàn cầu sau đại dịch COVID-19. Tuy nhiên, trải qua nhiều thế hệ, các động mạch của hành tinh đã bị xây đập, chuyển đổi và ô nhiễm ở nhiều cấp độ, đe dọa một phần ba loài nước ngọt trước bờ vực tuyệt chủng.
Do đó, một mô hình mới trong quản lý sông ngòi là rất cần thiết, không chỉ để bảo vệ các nguồn nước quan trọng với cuộc sống và sức khỏe cộng đồng mà còn giúp các quốc gia đang đà phá sản bởi COVID-19 tránh được khoản nợ xấu mới, tăng tốc quá trình chuyển đổi năng lượng công bằng và ứng phó hiệu quả với khủng hoảng khí hậu.
Lời kêu gọi toàn cầu bắt nguồn từ công lý khí hậu và bảo vệ các dòng sông như những huyết mạch quan trọng nhằm củng cố đa dạng sinh học, cung cấp nguồn nước, sản xuất lương thực, hỗ trợ các dân tộc bản địa và các nhóm dân cư đa dạng trên khắp thế giới, thay vì xây đập và làm ô nhiễm chúng vì lợi nhuận và sự phát triển kinh tế.
Lời kêu gọi phục hồi nền kinh tế xanh và công bằng gồm các nội dung sau:
1. Đình chỉ các đập thủy điện mới là một bước đi cần thiết nhằm hướng tới sự phục hồi kinh tế bền vững và công bằng.
Điều này cần đi kèm với việc xem xét toàn diện các hệ thống năng lượng và các dự án đường ống nhằm ưu tiên bảo vệ hệ sinh thái nước ngọt, sinh kế cộng đồng và các nền kinh tế phụ thuộc vào chúng.
2. Đẩy mạnh đầu tư vào năng lượng tái tạo không phải thủy điện, kết hợp với các chính sách tạo điều kiện cho đầu tư có trách nhiệm với xã hội và môi trường
Cần khởi động đầu tư vào các dự án năng lượng tái tạo, triển khai kết nối tập trung và phân tán, tạo việc làm và cung cấp điện khí hóa với chi phí thấp và tác động thấp cho người dân sinh sống tại vùng thiếu năng lượng. Các chính phủ có thể sử dụng các biện pháp khuyến khích để thúc đẩy đầu tư chuỗi giá trị thượng nguồn vào sản xuất và lắp đặt năng lượng tái tạo tại địa phương.
3. Nâng cấp các dự án thủy điện hiện có để tăng hiệu quả thay vì xây dựng các đập mới
Điều này có thể bao gồm việc trang bị thêm các tuabin, cải thiện khả năng lưu trữ và tích hợp lưới điện với năng lượng gió, năng lượng mặt trời và các năng lượng khác. Việc nâng cấp cần đi kèm với các bước cụ thể để giảm thiệt hại đối với hệ sinh thái nước ngọt và sinh kế địa phương thông qua việc giảm thiểu và bồi thường một cách chặt chẽ. Việc dỡ bỏ đập và khôi phục sông phải được thực hiện khi các tác động xấu đến môi trường và xã hội của các đập hiện có không thể giảm thiểu một cách hiệu quả.
4. Đầu tư vào cơ sở hạ tầng xanh để bảo vệ và phục hồi các hệ sinh thái nước ngọt và đa dạng sinh học, kết hợp với luật bảo vệ nguồn nước ngọt
Điều này bao gồm việc đảm bảo ưu tiên các dịch vụ hệ sinh thái và cơ hội việc làm cho cộng đồng địa phương, đồng thời tạo điều kiện cho các cuộc đối thoại giữa chính phủ, khu vực tư nhân, người sử dụng nước bản địa và cộng đồng. Việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng xanh và năng lượng tái tạo phải phù hợp với các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế và các biện pháp bảo vệ môi trường, đồng thời tôn trọng quyền của các dân tộc bản địa và các cộng đồng truyền thống khác được Tham vấn và Đồng thuận dựa trên nguyên tắc Tự nguyện, báo trước và được cung cấp thông tin.
5. Các kế hoạch phát triển năng lượng mới
Nhấn mạnh đầu tư vào bảo tồn và hiệu quả năng lượng, mô hình hóa sự tham gia của bên cầu, các phương án năng lượng thông minh, phân tán và lưới điện nhỏ nằm gần các nguồn năng lượng và người dùng cuối, tập trung vào lưới điện cộng đồng và tiếp cận năng lượng mở rộng. Chính phủ các nước nên dừng các dự án thủy điện dài hạn và tốn kém để xem xét, cập nhật các kế hoạch năng lượng và đánh giá lại các phương án điện khí hóa, đảm bảo tính minh bạch và sự tham gia của người dân trong tất cả các giai đoạn lập kế hoạch và triển khai.
6. Các biện pháp bảo vệ các khu bảo tồn trong kế hoạch kích thích và phục hồi
Điều này bao gồm việc áp dụng các chính sách hỗ trợ vùng “bất khả xâm phạm” đối với các khoản đầu tư rủi ro về môi trường ở các khu bảo tồn, môi trường sống của các loài nguy cấp và sắp nguy cấp, các dòng sông chảy tự do, lãnh thổ của người bản địa và các cộng đồng truyền thống khác. Phát hiện và ngăn chặn những áp lực phát triển và hành vi gây tổn thất nghiêm trọng đối với các khu bảo tồn. Thay vì dựa vào luật pháp hiện hành, chính phủ các nước nên tăng cường các chính sách để bảo vệ các dòng sông, đa dạng sinh học và quyền của người dân.
Lời kêu gọi toàn cầu là hoạt động được thực hiện song song với việc xuất bản báo “Rivers for Recovery”. Báo cáo thể hiện tính cấp thiết của việc bảo vệ sông ngòi hiện nay, từ đó đề xuất phương pháp khắc phục hậu quả của các đập lớn và nhấn mạnh tính sẵn có của các phương án phát triển năng lượng bền vững và công bằng. Dự kiến, báo cáo sẽ được công bố vào ngày 3/12 tới đây.
Tính đến ngày 1/12/2020, Lời kêu gọi toàn cầu đã nhận được sự hưởng ứng từ 130 tổ chức tại 45 quốc gia trên thế giới.
Để ký tên ủng hộ Lời kêu gọi toàn cầu Bảo vệ sông ngòi vì Sự phục hồi xanh và công bằng, vui lòng truy cập tại đây.
Toàn văn bản tuyên bố của chiến dịch “Rivers for Recovery” vui lòng xem tại đây.
