Văn phòng Liên hợp quốc về chống Ma túy và Tội phạm (UNODC) vừa công bố Báo cáo tội phạm động vật hoang dã 2020, trong đó nhấn mạnh nạn buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp trị giá hàng tỷ đô la tiếp tục là mối đe dọa lớn đối với tự nhiên, đa dạng sinh học toàn cầu và sức khỏe con người.
Đáng chú ý là các nhóm tội phạm ngày càng sử dụng nhiều nền tảng truyền thông xã hội để bán hàng.
Giới buôn lậu ngày càng có xu hướng dùng các bộ phận cơ thể sư tử, báo đốm và báo hoa mai để thay thế cho hổ. Sự gia tăng các vụ thu giữ sản phẩm từ hổ, thường bao gồm xương để nấu rượu hoặc cao hổ ở Trung Quốc và Việt Nam đã thúc đẩy các nhóm buôn lậu dần chuyển sang nguồn cung ứng các bộ phận từ những loài mèo lớn khác như báo gấm, báo tuyết và báo đốm.
Ước tính hiện có hơn 12.000 cá thể hổ sống trong các cơ sở nuôi nhốt trên khắp thế giới, trong đó có 6.057 cá thể ở Trung Quốc, nhiều hơn quần thể hoang dã còn lại ở Ấn Độ và Đông Nam Á. Điều đáng nói là không ít cơ sở trong số này dính líu với các mạng lưới buôn lậu.
Trái với nhu cầu gia tăng các sản phẩm từ hổ, nhu cầu về ngà voi và sừng tê giác lại có dấu hiệu giảm liên tục, cụ thể là giá bán từ những kẻ săn trộm ở châu Phi giảm. Dù vậy, dữ liệu từ một số vụ thu giữ ngà voi và sừng tê với số lượng lớn vào năm 2019 cho thấy 2019 tạm thời là một năm kỷ lục về buôn lậu hai nhóm sản phẩm này.
Riêng về tê tê, tình trạng buôn bán tê tê đã tăng gấp 10 lần từ năm 2014 đến 2018. Đặc biệt, các quần thể tê tê giảm mạnh ở châu Á và khiến Tây Phi, Trung Phi dần trở thành trung tâm buôn lậu tê tê. Vảy tê tê thường được sử dụng làm thuốc ở Trung Quốc và Việt Nam.
Kết quả phân tích dữ liệu thu giữ các sản phẩm động vật hoang dã từ 149 quốc gia và vùng lãnh thổ trong 2 thập kỷ qua đã tiết lộ quy mô của buôn lậu động vật hoang dã toàn cầu, đồng thời mô tả xu hướng tại các thị trường lậu về gỗ trắc, ngà voi, sừng tê giác, vảy tê tê, bò sát sống, mèo lớn và cá chình châu Âu. Tuy nhiên, UNODC nhấn mạnh châu Á vẫn là khu vực có nhu cầu lớn nhất về động vật hoang dã. Đây là lục địa đông dân nhất và ngày càng nhiều người có thể mua những thứ mà trước đây họ không thể. Nói vậy không có nghĩa là các khu vực khác không tác động tới nạn buôn lậu. Hơn 1/2 số hàng hóa bắt đầu từ một nguồn bất hợp pháp là bị săn trộm và sau đó bị buôn bán nhưng cuối cùng chúng lại đi vào thị trường hợp pháp.
Một trong các phương thức phổ biến góp phần cổ súy cho nạn buôn lậu động vật hoang dã chính là việc sản xuất, đăng tải các video Youtube kiểu “Làm cách nào để bắt được các loài bò sát trên khắp thế giới?”. Thực tế này khuyến khích người dân sống gần những khu vực có động vật sinh sống gia tăng săn bắt để có thêm thu nhập. Hệ quả là ngày càng có nhiều loài bò sát bị săn bắt để bán cho giới sưu tập làm cảnh thông qua các phương tiện trực tuyến, nhất là các đại lý trong các nhóm Facebook.
Không chỉ quan ngại với vấn đề buôn lậu động vật, UNODC còn cảnh báo vấn đề vệ sinh dịch tễ kém ở các chợ bất hợp pháp đã và sẽ khiến buôn bán động vật hoang dã chứa đựng nguy cơ toàn cầu đối với sức khỏe con người, với các bệnh từ động vật chiếm tới 3/4 số bệnh mới, bao gồm cả Covid-19.
Báo cáo kêu gọi các chính phủ cần thực hiện nhiều biện pháp mạnh mẽ hơn nữa hạn chế tội phạm động vật hoang dã, không chỉ tập trung vào việc thu giữ tang vật buôn lậu mà cần chú trọng giải quyết cả vấn nạn tham nhũng và hối lộ.
Thế Anh (Theo UNODC)
