Một nghiên cứu quốc tế mới có sự tham gia của các nhà khoa học Việt Nam đã thu thập mẫu tại 70 địa bàn ở Việt Nam và phát hiện ra sáu loại virus corona đã biết trên động vật hoang dã (ĐVHD).
Nghiên cứu vừa được đăng trên trang bioRxiv do một nhóm các nhà khoa học thuộc tổ chức WCS, Cục Thú y thuộc Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, EcoHealth Alliance và Viện Một sức khỏe thuộc Đại học California, Davis thực hiện.
Tại các mắt xích của chuỗi cung ứng, ĐVHD thường bị căng thẳng và bị nuôi nhốt trong điều kiện chật chội cùng với các loài động vật khác du nhập từ nhiều nguồn, điều này làm gia tăng khả năng lây truyền virus corona. Các tác giả cũng đã cảnh báo nguy cơ bùng phát lây lan virus từ động vật sang người trong quá trình buôn bán ĐVHD.
Các tác giả cho rằng, tình trạng căng thẳng và dinh dưỡng kém góp phần làm suy giảm chức năng miễn dịch của các loài vật, dẫn tới việc gia tăng nguy cơ lây lan và phát tán virus corona trong chuỗi cung ứng. Kết quả nghiên cứu trên các loài gặm nhấm cũng chỉ ra nguy cơ lây lan virus corona tới những loài ĐVHD khác (cầy, tê tê) ở những nơi có số lượng lớn động vật bị thu gom, vận chuyển và nuôi nhốt.
Mục đích của nghiên cứu này giúp hiểu rõ hơn về sự tồn tại và mức độ đa dạng của virus corona ở các loài ĐVHD tại ba khu vực có sự tiếp xúc giữa người và ĐVHD, bao gồm tại các mắt xích của chuỗi buôn bán ĐVHD sống, trang trại gây nuôi ĐVHD và khu vực có sự tương tác nhiều giữa người và dơi.
Nghiên cứu này có sự tham gia và đóng góp công sức rất lớn của các đối tác tại Việt Nam, từ lấy mẫu tại thực địa cho tới xét nghiệm trong phòng thí nghiệm và áp dụng các phương pháp khoa học quan trọng để hiểu và xác định được các mối đe dọa về bệnh dịch lây truyền từ động vật sang người. Phương pháp chẩn đoán sử dụng kỹ thuật PCR (phản ứng chuỗi trùng hợp) là công cụ hiệu quả giúp phát hiện cả các virus đã biết và virus mới, đồng thời phát hiện được sự đồng nhiễm trên nhiều loài, nhiều mẫu và nhiều khu vực tiếp xúc khác nhau.
Chuột đồng tại Việt Nam có tỷ lệ nhiễm virus corona cao
Nhóm nghiên cứu đã thu thập mẫu tại 70 địa bàn ở Việt Nam và phát hiện sáu loại virus corona đã biết. Mặc dù hiện nay chưa có bằng chứng cho thấy các virus này là mối đe dọa với sức khỏe con người, tuy nhiên, nghiên cứu này giúp nâng cao năng lực giám sát theo hướng tiếp cận Một Sức khỏe của Việt Nam nhằm phát hiện các virus mới nổi hoặc virus chưa từng được biết tới ở người, ĐVHD và động vật nuôi thông thường trong tương lai.
Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ dương tính với virus corona khá cao trên chuột đồng được chế biến làm thực phẩm cho con người. Tỷ lệ dương tính tăng lên một cách đáng kể dọc theo chuỗi cung ứng từ thương lái (21%), tới các khu chợ (32%) và nhà hàng (56%).
Tại 2/3 số trang trại ĐVHD và 6% số động vật gặm nhấm được nuôi ở trang trại ở các điểm tham gia vào nghiên cứu cũng cho kết quả virus corona dương tính.
Trên mẫu phân của loài gặm nhấm tại các trang trại gây nuôi ĐVHD cũng cho thấy có chủng loại virus corona như trên dơi và chim, điều này cho thấy có sự chia sẻ về cả môi trường sống và/hoặc lây lan virus giữa các loài. Từ mẫu của các loài động vật gặm nhấm được lấy từ môi trường sống tự nhiên cho kết quả virus corona ở khoảng 0–2 %.
Chuỗi cung ứng ĐVHD làm thực phẩm gia tăng nguy cơ truyền virus corona sang người
Bà Amanda Fine, Giám đốc Chương trình Sức khỏe động vật hoang dã châu Á của tổ chức WCS, cũng là một trong các đồng tác giả của nghiên cứu, chia sẻ: “Các chuỗi cung ứng ĐVHD và điều kiện tại mỗi mắt xích của chuỗi cung ứng làm gia tăng một cách đáng kể mức độ xuất hiện của virus corona. Bên cạnh đó, chúng tôi đã ghi nhận được sự phơi nhiễm với virus corona từ dơi và chim trên các loài gặm nhấm được nuôi tại các trang trại”.
“Tỷ lệ xuất hiện và mức độ đa dạng của virus corona, bên cạnh việc nuôi nhốt chung nhiều loài động vật mà chúng tôi quan sát được trong hoạt động buôn bán ĐVHD đang tạo ra cơ hội cho các chủng virus corona kết hợp và lan rộng”, bà Amanda Fine nói.
Các tác giả cảnh báo hoạt động buôn bán ĐVHD đang góp phần đưa con người tiếp xúc gần hơn với nhiều loài hoang dã có khả năng phát tán virus corona. Điều này dẫn tới nguy cơ lây truyền virus trong loài và giữa các loài với nhau và làm tăng khả năng kết hợp của các chủng virus corona với nhau.
Chuỗi cung ứng ĐVHD từ trang trại và tự nhiên tới nhà hàng tạo ra vô số cơ hội dẫn tới bùng phát dịch bệnh. Để giảm thiểu nguy cơ xuất hiện các bệnh dịch lây nhiễm từ ĐVHD đe dọa sức khỏe cộng đồng và để bảo vệ ngành chăn nuôi của Việt Nam, các tác giả khuyến nghị một số biện pháp phòng ngừa cụ thể như hạn chế hoạt động giết mổ, gây nuôi thương mại, vận chuyển, mua bán, tàng trữ, chế biến và tiêu thụ ĐVHD.
Sự xuất hiện của virus SARS-CoV, MERS-CoV và bây giờ là SARS-CoV-2 gây ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng trên toàn cầu. Thế giới cần nâng cao cảnh giác thông qua việc xây dựng và nâng cao khả năng phát hiện, giám sát chủ động và xác định đặc tính của các chủng virus corona ở người, ĐVHD và động vật nuôi thông thường, và từ đó thay đổi hành vi của con người nhằm giảm thiểu nguy cơ lây truyền bệnh dịch từ động vật sang con người.
Bà Hoàng Bích Thủy, Giám đốc Chương trình WCS Việt Nam, một trong các đồng tác giả của nghiên cứu, chia sẻ, kể từ khi xuất hiện dịch Covid-19, Chính phủ Việt Nam đã có những chỉ đạo rất quyết liệt để thực thi các quy định việc buôn bán ĐVHD. Thủ tướng Chính phủ cũng đã có Công văn số 1744/VPCP-KGVX ngày 6/3/2020 chỉ đạo xem xét việc cấm buôn bán và tiêu thụ ĐVHD.
Theo bà Thủy, nghiên cứu này sẽ cung cấp các thông tin cơ sở quan trọng và đề xuất các lĩnh vực cần tập trung nghiên cứu trong thời gian tới nhằm cung cấp thêm các bằng chứng hỗ trợ xây dựng các chính sách mới và/hoặc sửa đổi khung pháp lý ở Việt Nam để ngăn ngừa các đại dịch có thể xảy ra trong tương lai bằng cách giảm thiểu các nguy cơ lây truyền dịch bệnh từ động vật sang người tại các mắt xích chính trong chuỗi cung ứng ĐVHD.
“Các biện pháp can thiệp nếu muốn thành công phải hướng tới mục tiêu là làm giảm thiểu đáng kể số lượng và mức độ đa dạng của các loài động vật bị buôn bán, cũng như số người tham gia vào hoạt động buôn bán ĐVHD”, bà Thủy nói.
