Nhà máy thủy điện Srêpôk 4A – Công ty Cổ phần thủy điện Buôn Đôn (Cty CPTĐ Buôn Đôn) là một nhà máy đặc thù trong hệ thống các nhà máy thủy điện của Việt Nam. Nhà máy này không có hồ tích nước, vận hành phát điện nhờ vào hệ thống dòng kênh dẫn nước dài chừng 10km trên đất liền, thu nước trực tiếp từ cửa xả của thủy điện Srêpôk 4. Hiện tại nhà máy còn tồn đọng nhiều sai phạm kéo dài vẫn chưa khắc phục triệt để!
Một thời dậy sóng
Được khởi công xây dựng từ tháng 10 năm 2010, giai đoạn đầu nhà máy đã thu hết nước trực tiếp từ cửa xả của nhà máy thủy điện Srêpôk 4; là nguyên nhân chính làm khô kiệt đoạn sông dài chừng 20km của con sông hùng vĩ Sêrêpôk chảy ngược về Tây, không những làm ảnh hưởng đến khu du lịch sinh thái Bản Đôn mà còn tước đoạt cảnh quan sinh thái tự nhiên trong khu vực.
Không như các thủy điện khác ngăn sông làm hồ tích nước, thủy điện Srêpôk 4A lại đào kênh dẫn nước trực tiếp từ cửa xả của nhà máy thủy điện Srêpôk 4 dài 10km và 3km kênh xả đưa nước trở lại sông Sêrêpôk. Khi làm kênh thu nước phát điện, dự án xây dựng đã làm cống xả ngay đầu kênh với lưu lượng được các cấp phê duyệt là 8,23m3/s, nhưng vẫn làm cho chừng 20km sông Sêrêpôk đoạn sông từ sau đập thuỷ điện Srêpôk 4 đến trạm thuỷ văn Buôn Đôn bị thiếu hụt nước vào mùa khô.
Thông qua sự phản ứng của chính quyền sở tại và cộng đồng cư dân bản địa cùng các phương tiện truyền thông lên tiếng, năm 2014 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quyết định số 1201/QĐ-TTg về quy trình vận hành liên hồ thủy điện trên sông Sêrêpôk, yêu cầu Cty CPTĐ Buôn Đôn xây dựng thêm cống xả để đảm bảo khi phát điện lưu lượng xả nước tại đầu kênh dẫn là 27m3/s. Thực hiện quyết định này, Chủ đầu tư đã nhanh chóng xây dựng thêm cống xả nước tại đầu kênh dẫn. Đến ngày 15/8/2015, cả hai cống xả cũ và mới đã hoạt động đảm bảo lưu lượng xả nước 27m3/s trả về sông Sêrêpôk.
Tuy nhiên, với lưu lượng xả nước 27m3/s vẫn không thể nào phục hồi được lượng nước tự nhiên vốn có như trước đây đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái đa dạng và phong phú của dòng Sêrêpôk. Hiện trạng này gây ra đã ảnh hưởng đến thu hút du khách thập phương, làm ảnh hưởng không ít đến sinh kế của cư dân bản địa.
Sai phạm kéo dài nhiều năm
Bên cạnh đó, trong quá trình thi công nhà máy thủy điện Srêpôk 4A đã để lại lắm hệ lụy nhiều năm nay vẫn chưa được khắc phục triệt để.
Qua kết luận thanh tra ngày 20/5/2020 của Sở Tài nguyên & Môi trường tỉnh Đăk Lăk về việc chấp hành pháp luật về đất đai, bảo vệ môi trường và tài nguyên nước tại Nhà máy thủy điện Srêpôk 4A – Cty CPTĐ Buôn Đôn đã nêu ra những sai phạm nổi bật. Cty CPTĐ Buôn Đôn được UBND tỉnh Đăk Lăk giao 10.186m2 đất (gồm: 6.326m2 tại Quyết định số 2505/QĐ-UBND ngày 28/9/2010, bàn giao đất ngày 04/11/2010 và 3.860m2 đất tại Quyết định số 2526/QĐ-UBND ngày 30/9/2011) tại xã Krông Na, huyện Buôn Đôn để xây dựng trụ sở làm việc và nhà quản lý vận hành Nhà máy thủy điện. Tuy nhiên, đến nay Công ty vẫn chưa triển khai đầu tư xây dựng; không đưa đất vào sử dụng, tiến độ sử dụng đất của đơn vị chậm quá 24 tháng so với tiến độ ghi trong dự án đầu tư kể từ khi nhận bàn giao đất trên thực địa, vi phạm quy định tại điểm i, khoản 1, Điều 64 Luật đất đai; chưa thực hiện lập hồ sơ thuê đất vị trí bãi thải theo hướng dẫn của Sở Tài nguyên & Môi trường tại Công văn số 1105/STNMT-QLĐĐ ngày 17/6/2014 và Công văn số 1034/STNMT-QLĐĐ ngày 22/7/2015; chưa xử lý dứt điểm việc bồi thường, hỗ trợ đối với diện tích 44.341,5m2 đất của 23 hộ dân bị thiệt hại, ảnh hưởng do quá trình thi công, hoạt động công trình thủy điện Srêpôk 4A (22 hộ dân có đất bị Công ty đổ thải chống lấn trong quá trình thi công công trình và 01 hộ dân bị sạt lở mất đất ven suối đổ nước vào tuyến kênh do lũ).
Căn cứ kết quả thanh tra, Giám đốc Sở Tài nguyên & Môi trường kiến nghị UBND tỉnh Đăk Lăk: Ban hành Văn bản thông báo kết quả thanh tra và chủ trương thu hồi 10.186m2 đất tại xã Krông Na, huyện Buôn Đôn. Căn cứ quy định tại khoản 12 Điều 2 Nghị định số 01/2017/NĐ-CP ngày 06/01/2017 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số Nghị định, quy định chi tiết thi hành Luật đất đai. Trường hợp Cty CPTĐ Buôn Đôn có nhu cầu tiếp tục thực hiện dự án thì trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được Văn bản của UBND tỉnh phải có Văn bản đề nghị được gia hạn tiến độ sử dụng đất đối với 10.186m2 đất nêu trên. Thời gian gia hạn là 24 tháng kể từ ngày UBND tỉnh ban hành Quyết định cho phép đơn vị gia hạn sử dụng đất và đơn vị phải nộp cho nhà nước khoản tiền tương ứng với mức tiền sử dụng đất, tiền thuê đất đối với thời gian chậm tiến độ thực hiện dự án nêu trên. Hết thời hạn được gia hạn mà Cty CPTĐ Buôn Đôn vẫn chưa đưa đất vào sử dụng thì nhà nước thu hồi đất theo quy định của pháp luật hiện hành.
Yêu cầu Cty CPTĐ Buôn Đôn khẩn trương hoàn thiện và nộp hồ sơ thuê đất vị trí bãi thải thủy điện Srêpôk 4A, phối hợp với UBND huyện Buôn Đôn xử lý dứt điểm việc bồi thường, hỗ trợ đối với diện tích 44.341,5m2 đất của 23 hộ dân bị thiệt hại, ảnh hưởng do quá trình thi công, hoạt động công trình thủy điện Srêpôk 4A theo yêu cầu của UBND tỉnh tại Công văn số 3945/UBND-NNMT ngày 11/5/2020, tiếp tục công tác phục hồi môi trường tại các bãi thải theo quy định.
Trước những sai phạm của Cty CPTĐ Buôn Đôn. Thiết nghĩ, các cấp chính quyền tỉnh Đăk Lăk cần cấp thiết vào cuộc xử lý rốt ráo việc vi phạm còn tồn đọng, nhất là sự chây ỳ trong vụ việc gây thiệt hại đến diện tích 44.341,5m2 đất của 23 hộ dân.
