Nguồn cung thực phẩm và sinh kế của hàng chục triệu người ở khu vực hạ lưu sông Mê Kông đang bị đe dọa nghiêm trọng trong lúc đang có đại dịch Covid-19
Ngư dân ở Đông Bắc Thái Lan cho biết sản lượng cá trên sông Mê Kông sụt giảm mạnh trong khi sinh kế của nhiều nông dân ở Việt Nam và Campuchia lao đao vì mất mùa. Nguyên nhân chính gây nên tình trạng này là bởi mực nước thất thường trên sông Mê Kông – con sông dài thứ 3 châu Á (khoảng 4.300 km).
Nghiên cứu của nhiều tổ chức phi chính phủ gần đây chỉ ra rằng 11 đập thủy điện mà Trung Quốc xây dựng ở thượng lưu sông Mê Kông, với 5 con đập trong số này hoạt động từ năm 2017, đã làm thay đổi dòng chảy của sông, khiến mực nước sông trở nên thất thường, đe dọa an ninh lương thực và sinh kế của hơn 60 triệu dân ở các quốc gia khu vực hạ lưu sông.
Ông Teerapong Pomun, Giám đốc Viện Cộng đồng Mê Kông (Thái Lan), cho hay: “Thông thường mực nước sông Mê Kông tăng và giảm chậm từ 3 đến 4 tháng giữa mức cao nhất và mức thấp nhất. Tuy nhiên, giờ đây mực nước sông thay đổi cứ sau 2-3 ngày và tình trạng này diễn ra mỗi năm vì những con đập”.
Phía Trung Quốc đã phủ nhận cáo buộc các đập ở nước này khiến mực nước sông Mê Kông thất thường, trong đó có nghiên cứu của một công ty Mỹ trích dẫn dữ liệu vệ tinh hôm 13-4 cho rằng các con đập của Trung Quốc đã giữ lại một lượng nước lớn ở thượng nguồn. Chính quyền Bắc Kinh cho rằng báo cáo không đề cập lượng mưa thấp trong năm 2019 gây ra tình trạng hạn hán nặng nề nhất trong khu vực suốt 50 năm qua.
Ông Zhang Hongzhou, nhà nghiên cứu tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam (Singapore), cho biết: “Tình hình ở sông Mê Kông rất đáng lo ngại khi hạn hán kéo dài gây ra những mối đe dọa nghiêm trọng cho các nước trong khu vực từ nhiều khía cạnh khác nhau, đặc biệt là về an ninh lương thực. Chắc chắn điều này sẽ ảnh hưởng xấu đến mối quan hệ giữa Trung Quốc và các nước khu vực sông Mê Kông”.
Theo báo cáo của Ủy ban sông Mê Kông (MRC) được cập nhật hồi tháng 1 năm ngoái, sản lượng cá có thể giảm 40% trong năm 2020 và giảm tới 80% vào năm 2040 trên sông Mê Kông do sự kết hợp của việc xây dựng các con đập, nạn đánh bắt cá bất hợp pháp và biến đổi khí hậu.
Những lo ngại về an ninh lương thực trong khu vực đã được khơi lại hồi tháng trước khi Công ty Nghiên cứu và Tư vấn Eyes on Earth (Mỹ) cho biết dữ liệu vệ tinh cho thấy Trung Quốc có lượng mưa trên mức trung bình từ tháng 5 đến tháng 10 hồi năm ngoái nhưng đã giữ lại một lượng nước trong đợt hạn hán. Trích dẫn những phát hiện nói trên, ông Brian Eyler, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á của Trung tâm Stimson (Mỹ), cho hay các đập Trung Quốc đã “khóa van nước” trên sông Mê Kông.
Theo tờ South China Morning Post (Hồng Kông), ông Harris Zainul, nhà phân tích tại Viện Nghiên cứu chiến lược và quốc tế ở Malaysia, cho rằng đại dịch Covid-19 có thể trở thành một yếu tố tác động tiêu cực trong cuộc tranh cãi về sông Mê Kông. Chuyên gia này cảnh báo các quốc gia, gồm các nước ở khu vực hạ lưu sông Mê Kông, sẽ nhạy cảm hơn trước các tác động bất lợi phát sinh từ mực nước thấp trên sông Mê Kông, có thể kéo theo phản ứng mạnh mẽ đối với Trung Quốc.
Ông Pomun cho biết một phần nguyên nhân của vấn đề là sự thiếu minh bạch và thiếu hợp tác từ Trung Quốc và cộng đồng ở hạ lưu sông Mê Kông thường mất cảnh giác trước một vụ xả nước bất ngờ từ các đập ở Trung Quốc. Khi xả đập mà không có cảnh báo, đất trồng trên các bờ sông bị ngập lụt. “Đó là lý do chúng ta đòi hỏi sự minh bạch vì chúng ta cần tìm hiểu mức độ hạn hán cụ thể do các con đập gây ra cũng như từ tác động của biến đổi khí hậu” – ông Pomun nói thêm.
Giám đốc Viện Cộng đồng Mê Kông này bày tỏ lo ngại đại dịch Covid-19 có thể làm tình hình tồi tệ hơn khi các quốc gia hướng nội để bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên của chính họ.
