Câu chuyện về nguồn gốc của virus corona dường như đã khắc sâu vào tâm trí công chúng như sau: cuối năm 2019, một người nào đó tại chợ hải sản Hoa Nam ở Vũ Hán đã bị lây nhiễm virus từ động vật rồi lan rộng thành đại dịch Covid-19 lấy đi cả trăm nghìn mạng sống cho đến nay.
Nhưng một số khía cạnh về nguồn gốc Covid-19 vẫn chưa chắc chắn nên giới khoa học đang cố gắng làm sáng tỏ, kể cả loài nào lây truyền virus cho con người. Giới khoa học đang dốc sức vì biết rõ một đại dịch bắt đầu như thế nào là chìa khóa để ngăn chặn đại dịch tiếp theo.
Giáo sư Stephen Turner, Trưởng khoa vi sinh thuộc Đại học Monash cho rằng khả năng cao nhất là virus bắt nguồn từ dơi nhưng cũng chỉ chắc chắn được duy nhất điều này mà thôi.
Về giả thuyết virus xuất hiện từ tương tác giữa động vật và con người ở chợ động vật sống Vũ Hán, Turner nói: “Tôi không cho rằng giả thuyết đó là xác định”.
“Một phần của vấn đề là thông tin chỉ tốt khi được giám sát tương ứng”, Turner nói thêm rằng các loại virus này luôn lưu chuyển giữa các loài động vật.
Thực tế virus lây nhiễm một cá thể hổ trong vườn thú New York cho thấy cách thức virus di chuyển giữa các loài. “Hiểu về phổ rộng của loài mà virus này có thể lây nhiễm là rất quan trọng vì nó giúp chúng ta thu hẹp phạm vi xuất xứ của virus”, Turner cho hay.
Các nhà khoa học cho biết rất có khả năng virus này xuất xứ từ dơi nhưng trước tiên truyền qua một động vật trung gian như cách một loại virus corona khác – dịch Sars năm 2002 – đã chuyển từ dơi lá mũi sang cầy hương trước khi lây nhiễm sang người.
Một loài động vật liên quan đến vật chủ trung gian giữa dơi và người là tê tê. Theo IUCN, tê tê là “động vật có vú bị buôn lậu nhiều nhất trên thế giới”, thịt và dược tính của vảy rất được ưa chuộng.
Theo công bố trên tạp chí Nature, tê tê không được liệt kê trong số các mặt hàng bày bán ở Vũ Hán, mặc dù đây có thể là thông tin thiếu sót bởi chúng có thể bị buôn lậu ở đây.
Giáo sư Edward Holmes (Đại học Sydney) là đồng tác giả của một nghiên cứu trên tạp chí Nature đã xem xét bộ gen để kiểm nghiệm nguồn gốc virus. Trên truyền thông xã hội, ông nhấn mạnh rằng “vẫn chưa chắc chắn” định danh loài là vật chủ trung gian của virus.
Một nghiên cứu thống kê đã xem xét một đặc tính tiến hóa giúp virus bám vào tế bào người. Tê tê có khả năng phát triển đặc tính này nhưng mèo, trâu, gia súc, dê, cừu và bồ câu cũng vậy.
Một nghiên cứu khác đã loại trừ tê tê khỏi vai trò vật chủ trung gian, bởi các mẫu virus tương tự lấy từ tê tê thiếu một chuỗi các axit amin được thấy trong virus hiện hữu ở người.
Nghiên cứu của Holmes đề xuất rằng kịch bản một người ở chợ Vũ Hán tương tác với một con vật mang virus chỉ là một phiên bản tiềm năng của câu chuyện nguồn gốc Covid-19. Một khả năng khác là một hậu duệ của virus đã nhảy sang người và sau đó thích nghi trong quá trình lây truyền từ người sang người.
“Một khi có người nhiễm, những thích nghi này sẽ tạo đà cho đại dịch bùng phát và tạo ra một nhóm các ca đủ lớn để kích hoạt hệ thống giám sát đã phát hiện ra virus”, nghiên cứu cho biết.
Phân tích 41 bệnh nhân Covid-19 đầu tiên trên tạp chí y khoa Lancet cho thấy 27 người tiếp xúc trực tiếp với chợ Vũ Hán. Nhưng cũng chính phân tích đó cho thấy ca đầu tiên mắc bệnh lại không tiếp xúc. Đây có thể là một lý do khác để nghi ngờ câu chuyện nguồn gốc virus đã ăn sâu bén rễ.
Giáo sư Stanley Perlman, nhà miễn dịch học hàng đầu tại Đại học Iowa và là chuyên gia về các đợt bùng phát trước đó của virus corona bắt nguồn từ động vật cho biết “không thể loại trừ” ý tưởng móc xích với chợ Vũ Hán là trùng hợp ngẫu nhiên nhưng khả năng đó “không chắc chắn” bởi chất liệu di truyền của virus đã được tìm thấy trong môi trường chợ.
Perlman tin rằng có một động vật trung gian nhưng cho biết thêm rằng dù tê tê là ứng cử viên thích hợp song “không chứng minh được chúng là trung gian quan trọng”.
“Tôi ngờ rằng bất kỳ sự tiến hóa nào [của virus] cũng xảy ra ở động vật trung gian – nếu có động vật đó. Virus không thay đổi đáng kể về trong ba tháng xảy ra đại dịch cho thấy chúng thích nghi tốt với con người”.
Cái gọi là chợ tươi sống – nơi buôn bán động vật sống – đã liên quan đến các đợt bùng phát virus corona trước đó, đặc biệt là Sars.
Tiến sĩ Michelle Baker, nhà miễn dịch học tại CSIRO chuyên nghiên cứu virus ở dơi cho biết một số nghiên cứu về nguồn gốc Covid-19 bắt đầu từ những gì đã biết từ trước. Nhưng “chúng ta thật sự không biết câu chuyện nguồn gốc chính xác đến mức nào. Có một số đầu dây mối nhợ kết nối [với chợ Vũ Hán] và có những người nhiễm bệnh đã tiếp xúc với chợ”.
Baker cho biết điều “rất có thể” là virus có nguồn gốc từ một cá thể dơi. “Đây là một kịch bản hợp lý nhưng chúng ta sẽ không bao giờ biết. Chợ được dọn sạch khá nhanh. Chúng ta chỉ có thể suy đoán”.
“Những chợ tươi sống này được coi là một vấn đề bởi vì các loài tương tác với nhau ở đó. Chợ là một cơ hội để làm nổi bật những nguy hiểm của chúng và cũng là cơ hội để kiểm soát chúng”.
Turner cho biết thêm: “Chúng tôi đã tìm được tổ tiên của virus nhưng nắm được kiến thức rộng hơn về virus corona ở các loài khác có thể cho gợi ý chúng ta về sự tiến hóa kiểu này và cách virus lây truyền”.
Nhật Anh (Theo Guardian)
