Nghiên cứu về ảnh hưởng của các con đập do Trung Quốc xây dựng tới voi châu Á vừa được công bố trên tạp chí Science bởi nhóm nghiên cứu thuộc Trạm nghiên cứu và quan sát khoa học về voi châu Á và Trung tâm nghiên cứu voi châu Á thuộc Đại học Vân Nam.
Voi châu Á (Elephas maximus L.) là loài được bảo vệ cấp I ở Trung Quốc và được IUCN xếp hạng là loài nguy cấp nhưng chỉ còn khoảng 300 cá thể hoang dã tại lãnh thổ Trung Quốc. Tuy nhiên, chính quốc gia này lại khiến mối đe dọa với sự tồn vong của loài thêm trầm trọng hơn khi không xem xét các tác động của chuỗi đập thủy điện được xây dựng.
Vùng thượng nguồn sông Mê Kông (được gọi là sông Lan Thương ở Trung Quốc) là sinh cảnh quan trọng của voi châu Á nhưng cũng rất phong phú về tài nguyên nước. Tại đây, Trung Quốc bắt đầu xây dựng nhà máy thủy điện Cảnh Hồng vào năm 2003 theo quy hoạch năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, đánh giá tác động môi trường của dự án đã không mô tả toàn diện về việc con đập sẽ ảnh hưởng đến voi châu Á như thế nào và khi nhà máy vận hành theo dự kiến vào năm 2008.
Kết nối cảnh quan giữa sinh cảnh và các khu bảo tồn đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo tồn động vật hoang dã, đặc biệt là các loài nguy cấp hàng đầu như voi châu Á vốn cần nơi sống rất rộng lớn bao trùm nhiều hệ sinh thái.
Sau khi đập thủy điện Cảnh Hồng hoàn thành, mực nước dâng cao và mặt nước mở rộng khiến các bờ đất trở nên ẩm ướt và trơn trượt hơn ở cả hai bên dòng sông. Mặc dù các cá thể voi châu Á có thể lội xuống và bơi qua sông nhưng lòng bàn chân phẳng lì khiến chúng không thể lên bờ trở lại và bị kẹt lại dưới dòng nước.
Hệ quả là không cá thể voi nào vượt qua sông Mê Kông trong thập kỷ qua, các tuyến di chuyển và dòng gen của voi châu Á sống ở hai bên sông Mê Kông đã bị hồ chứa ngăn cách.
Sinh cảnh bị hạn chế là một thách thức đặc biệt với quần thể Mãnh Hải-Lan Thuơng chiếm 18/300 cá thể voi hoang dã của Trung Quốc.
Tiểu quần thể nhỏ này từng sống trong Khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia Tây Song Bản Nạp nằm ở bờ đông sông Mê Kông nhưng hiện đã di cư đến bờ phía tây trước khi con đập hoàn thành, và bây giờ thì chúng không thể quay lại.
Bị mắc kẹt ở bờ phía tây, chúng lang thang khắp các ngôi làng, đất nông nghiệp và những khu rừng bị phân mảnh, gây ra không ít xung đột nghiêm trọng giữa người và voi.
Từ năm 2011 đến 2019, những cá thể voi này đã giết chết 27 người và làm bị thương hơn 50 người, đồng thời phá hoại mùa màng và nhà cửa, gây thiệt hại kinh tế ước tính 3 triệu USD.
Những tác động tiêu cực của đàn voi bị các con đập cô lập là rất lớn và lâu dài. Nhóm nghiên cứu đã khuyến nghị chính phủ Trung Quốc cần thực hiện biện pháp thích hợp để giảm thiểu các tác động này, chẳng hạn như:
- Thiết lập hành lang cho voi châu Á đi qua sông Mê Kông và tăng kết nối môi trường sống và cơ hội trao đổi gen;
- Lên kế hoạch và xây dựng các khu bảo tồn rừng và vùng đồng cỏ ở Lan Thương và Mãnh Hải – những nơi thích hợp làm sinh cảnh của voi – để bảo vệ quần thể bị cô lập Mãnh Hải – Lan Thương;
- Thiết lập hệ thống giám sát và cảnh báo sớm, tích hợp với các trang thiết bị như máy bay không người lái nhằm ngăn ngừa xung đột giữa người và voi trong tương lai.
Nhật Anh
