Hiện nay, chỉ còn hai con tê giác trắng phương Bắc tồn tại trên thế giới, nhưng cả hai đều là con cái. Một nhóm các nhà khoa học đã lấy trứng của hai cá thể tê giác cái để thực hiện một kế hoạch vô cùng táo bạo nhằm hồi sinh loài động vật quý hiếm đang tuyệt chủng này.
Quá trình bền bỉ cứu loài tê giác sắp tuyệt chúng
Vào một ngày mùa đông tháng 12-2009, bốn con tê giác trắng phương Bắc đã được vận chuyển từ Sở thú Dvůr Králové ở Cộng hòa Séc đến sân bay ở Prague và được đưa lên chiếc máy bay chở hàng Martinair 747. Chúng được đưa đến Ol Pejeta, một khu bảo tồn động vật hoang dã rộng lớn ở Kenya.
Bốn cá thể bao gồm hai con đực tên là Suni và Sudan, và hai con cái tên là Najin và Fatu, là một nửa số tê giác trắng phương Bắc còn sót lại. Loài tê giác này được phân biệt với tê giác trắng phương Nam bởi đôi tai có lông và sừng phía trước ngắn hơn. Theo Tổ chức Save the Rhino, vào cuối năm 1960, có khoảng 2.360 con tê giác trắng phương Bắc sinh sống ở các nước Tchad, Cộng hòa Trung Phi, Sudan, Cộng hòa Dân chủ Congo và Uganda. Nhưng đến năm 1984, chúng bị săn trộm tràn lan và chỉ còn khoảng 15 cá thể.
Hai mươi lăm năm sau, vào năm 2009, chỉ có tám con tê giác trắng phương Bắc còn sống ở Sở thú Dvůr Králové (Cộng hòa Séc) và Sở thú San Diego. Chỉ có bốn cá thể trong số này có khả năng sinh sản. Các nhà bảo tồn hy vọng rằng, việc vận chuyển bốn cá thể này đến Ol Pejeta ở châu Phi, nơi bản địa của chúng, với khí hậu ấm áp hơn và đồng cỏ rộng lớn, sẽ truyền cảm hứng cho chúng sinh sản để phục hồi phân loài tê giác quý hiếm này.
Tuy nhiên, sự thay đổi cảnh quan đã không thể biến những hy vọng của các nhà bảo tồn thành hiện thực. Mặc dù những người canh giữ tê giác đã chứng kiến nhiều nỗ lực giao phối, nhưng Fatu và Najin vẫn không mang thai và cuối cùng được kết luận là không có khả năng mang thai. Trong khi đó, một vài cá thể tê giác khác đã bắt đầu qua đời. Năm 2011, Nesari, một cá the tê giác lớn tuổi, đã chết tại Dvůr Králové. Kéo theo đó là sự ra đi lần lượt của bốn cá thể tê giác khác. Và cuối cùng, vào mùa xuân năm 2018, Sudan, con tê giác trắng đực phương Bắc cuối cùng trên trái đất đã chết. Kể từ đó, hai cá thể tê giác cái Fatu và Najin là đại diện duy nhất của loài này.
Lấy thành công 10 quả trứng quý giá
Để cứu loài tê giác trắng phương Bắc đang chết dần, các nhà khoa học đã chuẩn bị một kế hoạch. Trong nhiều năm, Thomas Hildebrandt, Trưởng phòng quản lý sinh sản tại Viện nghiên cứu động vật và động vật hoang dã Leibniz, và nhóm của ông đã thu thập và đông lạnh tinh trùng của một số con tê giác trắng phương Bắc, trong đó có cá thể đực cuối cùng là Sudan. Năm 2014, khi biết rằng Fatu và Najin có khả năng vô sinh, Thomas Hildebrandt đã thành lập một nhóm quốc tế bao gồm đại diện Sở thú Dvůr Králové, Dịch vụ Động vật hoang dã Kenya, khu bảo tồn Ol Pejeta và Phòng thí nghiệm sinh sản động vật của Ý Avantea. Nhóm đã lập ra một kế hoạch tái tạo quần thể tê giác trắng phương Bắc thông qua thụ tinh trong ống nghiệm.
Ngày 22-8 vừa qua, nhóm đã lấy thành công trứng từ Fatu và Najin, một kỳ tích mà trước đây chưa từng thử với tê giác trắng phương Bắc. Sau nhiều năm nghiên cứu, chuẩn bị và thực hành, đây là bước đầu tiên quan trọng trong nỗ lực lai tạo thành viên mới của phân loài tê giác cực kỳ nguy cấp này.
Để chuẩn bị cho việc thử quy trình trên hai cá thể tê giác trắng phương Bắc duy nhất còn sót lại là Fatu và Najin, nhóm nghiên cứu đã thực hành thành thạo kỹ năng lấy trứng từ các cá thể tê giác trắng phương Nam. Năm 2018, Cesare Galli, bác sĩ thú y và phôi học người Ý, người từng nhân bản con ngựa đầu tiên, đã tiêm vào trứng của tê giác trắng phương Nam tinh trùng của một con tê giác trắng phương Bắc để tạo ra phôi thai. Điều này chứng tỏ rằng tinh trùng của tê giác trắng phương Bắc đang lưu trữ có thể tạo ra phôi.
Ngày 22-8, nhóm xác định họ đã sẵn sàng để làm điều đó thực sự. Họ đã gây mê Fatu và Najin trong chuồng của chúng tại Ol Pejeta và trích xuất trứng. Đây là một quá trình khó khăn với các nhà khoa học khi các bác sĩ thú y không cho phép để hai cá thể tê giác phải gây mê quá hai tiếng đồng hồ.
Sau khi lấy trứng thành công, nhóm nghiên cứu vội vã đặt nó vào một phòng thí nghiệm di động. Galli kiểm tra các tế bào qua kính hiển vi và đếm được mười quả trứng, mỗi cá thể tê giác thu được năm trứng. Nhóm các nhà khoa học đã rất vui mừng vì điều đó.
Nhưng nhóm không có nhiều thời gian để say sưa trong thành tích. Các nhà khoa học đã cẩn thận cấp đông những quả trứng và nhanh chóng mang chúng lên một chiếc trực thăng chờ sẵn và đi qua nhiều chặng máy bay khác nhau để đến Ý.
Tại phòng thí nghiệm của Galli ở Cremona, nhóm nghiên cứu sẽ quan sát xem tế bào trứng nào trưởng thành và có thể thụ tinh với tinh trùng của tê giác trắng phương Bắc đang lưu trữ. Nếu trứng được thụ tinh phát triển thành phôi, các nhà khoa học sẽ bảo quản lạnh cho đến khi chúng đủ điều kiện để cấy phôi vào một con tê giác trắng phương Nam.
Sử dụng những kỹ thuật hiện đại để cứu tê giác trắng phương Bắc
Mặc dù đây là một bước quan trọng trong cuộc chiến để cứu tê giác trắng phương Bắc, nhưng một số người thận trọng cho rằng vẫn còn quá sớm để ăn mừng. Thụ tinh nhân tạo đã từng thành công với loài tê giác trắng, nhưng thụ tinh trong ống nghiệm chưa bao giờ được thực hiện với tê giác trước đây. Gần đây, các nhà khoa học đã tạo ra một phôi thai khả thi và cố gắng chuyển đổi nó.
Hơn nữa, trong một thông cáo báo chí, các nhà khoa học cho biết chất lượng tinh trùng thu được từ tê giác trắng phương Bắc rất kém.
Ngay cả khi một con tê giác trắng phương Nam có thể mang một bào thai tê giác trắng phương Bắc, thì con tê giác trắng phương Bắc này cũng không đủ đa dạng về mặt di truyền để duy trì quần thể.
Theo ông Susie Ellis, Giám đốc điều hành của Tổ chức Rhino quốc tế, một tổ chức bảo tồn phi lợi nhuận, toàn bộ phương pháp này đang ở giai đoạn sơ khai. Cần một khoảng thời gian lâu dài từ việc phát triển một phôi thai để có một con tê giác và sau đó có một đàn tê giác trên mặt đất.
Nhóm các nhà khoa học cũng đang nghiên cứu một phương pháp thay thế khác, mặc dù cũng không kém phần thách thức. Họ hy vọng sử dụng các mẫu da được bảo quản từ mười hai con tê giác trắng phương Bắc để tạo ra giao tử, hoặc tế bào trứng và tinh trùng, từ đó có thể đa dạng hóa nguồn gen. Một nghiên cứu vào năm ngoái cho thấy, các mô mẫu đang có chứa đủ sự đa dạng di truyền để có thể khôi phục được một quần thể tê giác trắng phương Bắc khỏe mạnh.
Jeanne Loring, một nhà nghiên cứu tế bào gốc tại Viện nghiên cứu Scripps ở La Jolla, California, người đang làm việc riêng cho một dự án tương tự, rất lạc quan rằng những kỹ thuật như vậy cuối cùng sẽ tạo ra tê giác. Các nhà khoa học đã từng thành công với kỹ thuật này ở trên chuột. “Theo kinh nghiệm của chúng tôi, bất cứ điều gì có thể làm được ở chuột đều có thể thích hợp với con người, và điều đó cũng có nghĩa là thích hợp với tê giác trắng”.
Hai cá thể tê giác trắng phương Bắc cuối cùng là Fatu và Najin có thể qua đời trước khi nghiên cứu này có kết quả. Nhưng các nhà khoa học hy vọng rằng, với vật liệu di truyền được bảo tồn, cái chết của chúng trong tương lai gần chỉ có nghĩa là một sự tạm dừng, không phải là kết thúc của phân loài tê giác quý hiếm này.
Thảo Lê (Theo Nationalgeographic)
