Ngày 10/12/2018, “thiên đường than lậu” tồn tại suốt một thập kỷ tại km6 (Quang Hanh, Cẩm Phả, Quảng Ninh) đã chính thức bị khai tử theo quyết định của Ủy ban nhân dân thành phố Cẩm Phả, nhưng vào những ngày cuối tháng 12/2018 và tháng 2/2019, ở nhiều thời điểm khác nhau mà nhóm phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus có mặt tại khu vực này, máy móc phục vụ tuyển rửa xít lấy than vẫn vô tư công khai hoạt động…
Than lậu – “nồi cơm ngon” khó bỏ?
Ngược lại thời gian cách đây 10 năm, sự kiện 104 tàu than bị bắt giữ năm 2008 cùng với các cuộc điều tra kéo dài hàng năm trời đã phần nào làm giãn đoạn phong trào than lậu. Tuy nhiên, “trận chiến” này dẫu được cho là rất mạnh tay này thực chất mới chỉ đánh vào “nồi cơm” của những trùm than bé nhỏ và chỉ đủ làm chao đảo một phần bến bãi của than lậu ở các khu vực của tỉnh Quảng Ninh.
Những “ông trùm” quyền lực thật sự thì vẫn bình yên và như chưa từng gián đoạn “sứ mệnh” tẩu tán than lậu từ năm nay qua năm khác. Các bến cảng than lậu tại km6 này hoạt động bằng hình thức núp bóng dưới các loại giấy phép theo kiểu thu mua chế biến, tận thu đất đá xít mỏ, than mót… Các loại giấy phép này đã tiếp tay cho ông chủ các bến bãi hợp thức hóa nguồn than trôi nổi và trộm cắp từ các than mỏ trong khu vực để tuồn đi khắp nơi.
Có thể nói, tình trạng vận chuyển và buôn bán trái phép xít, than ở Quảng Ninh diễn ra thường lệ, y như “nồi cơm” đến bữa phải ăn. Nhìn lại quãng thời gian 20 năm qua thì thấy rõ một điều là vài ba năm, than lậu lại rộ lên. Tuy các lực lượng chức năng đã truy bắt được khá nhiều vụ nhưng chưa bao giờ ngăn chặn triệt để.
Có thể nói, tình trạng vận chuyển và buôn bán trái phép xít, than ở Quảng Ninh diễn ra thường lệ, y như “nồi cơm” đến bữa phải ăn.
Ghi nhận của nhóm phóng viên tại “Thiên đường than lậu” ở km6, phường Quang Hanh vào những ngày đầu năm 2019, các điểm tuyển rửa máy móc nằm sâu trong vịnh Bái Tử Long vẫn hoạt động ầm ầm hết công suất cả ngày, gây khói bụi, nước thải đen đục được xả thẳng xuống vịnh gây ô nhiễm môi trường. Nhiều đoạn, xít thải đổ lấn rộng ra biển.
Ngoài những bến cảng được cấp phép phục vụ hoạt động chế biến, tiêu thụ của TKV và Tổng Công ty Đông Bắc, hầu hết là các bến bãi đều sử dụng sai mục đích, chế biến, kinh doanh than trái phép… Nhiều kho chứa than còn được xây dựng nhà công vụ, hàng rào, lắp đặt hệ thống sàng tuyển, chế biến than một cách kiên cố. Một số dự án ở đây cũng biến tướng, làm trái quy định.
Từ vài năm trước, các đơn vị thuộc Bộ Công an và Cảnh sát biển Việt Nam đã lập chuyên án, bắt giữ nhiều tàu than trái phép có nguồn gốc từ các cảng bến thuộc km6…Tuy vậy, ngoại trừ dàn lãnh đạo Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển 324 vướng vào lao lý, còn những ông chủ cảng than lân cận dường như đã thoát hiểm.
Trước tình trạng các cảng bến than trái phép ngang nhiên hoạt động như “chốn vô pháp,” đầu tháng 12/2018, Phó thủ tướng Thường trực Trương Hòa Bình đã yêu cầu Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Quảng Ninh chỉ đạo kiểm tra, làm rõ và xử lý “Thiên đường than lậu” trên địa bàn và báo cáo Thủ tướng trước ngày 1/2/2019.
Máy xúc, máy bơm xả nước tuyển xít lấy than, khi những đống than ráo nước, những chiếc xe tải lại lao tới “bốc hàng” đưa đi tiêu thụ, bằng cả đường bộ và đường biển…Tất cả diễn ra hết đỗi nhịp nhàng và sôi động.
Về phía địa phương, ngày 15/8, ông Nguyễn Văn Đọc-Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh cũng đã có chuyến thị sát khu vực tại khu vực km6, qua đó phát hiện nhiều sai phạm như: Nhiều vị trí có hiện tượng lấn chiếm đất đai, xây dựng công trình trái phép. Mục đích của cụm cảng này chỉ là cảng hàng hoá, song nhiều đơn vị đã biến cụm cảng thành nơi tập kết, chế biến, tiêu thụ, lắp đặt hệ thống sàng tuyển than…
Theo ông Nguyễn Văn Đọc, sai phạm trên xuất phát từ việc cơ quan chức năng và chính quyền địa phương thời gian qua đã buông lỏng công tác quản lý các dự án về đất đai, không thường xuyên kiểm tra các khu vực quy hoạch dự án, cũng như không kiên quyết xử lý các vi phạm liên quan.
Trước tình trạng trên, ông Đọc đã yêu cầu lập đoàn kiểm tra đồng bộ, toàn diện việc sản xuất, chế biến, kinh doanh than trên địa bàn thành phố Cẩm Phả.
Tuy nhiên, vào thời điểm chúng tôi có mặt ở Cẩm Phả, cuối tháng 12/2018, từng đoàn xe chở xít từ các hướng lao tới đổ “hàng” tại các điểm tập kết ở km6 vẫn diễn ra. Kế đó là công đoạn máy xúc, máy bơm xả nước tuyển xít lấy than, khi những đống than ráo nước, những chiếc xe tải lại lao tới “bốc hàng” đưa đi tiêu thụ, bằng cả đường bộ và đường biển…Tất cả diễn ra hết đỗi nhịp nhàng và sôi động.
Cùng thời điểm chúng tôi có mặt tại tỉnh Quảng Ninh, ngày 29/12/2018, lực lượng Cảnh sát biển đã bắt giữ tàu hàng số hiệu HD 1544 từ Quảng Ninh đi Hải Phòng, trên tàu chở 500 tấn than cám không có hồ sơ, giấy tờ chứng nhận sở hữu…
“Bãi than lậu đã được dọn dẹp ‘sạch sẽ’…”
Đó là khẳng định của ông Hoàng Mạnh Thắng-Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân phường Quang Hanh.
Ông Thắng cho biết, sau khi có kết luận thanh tra, thành phố Cẩm Phả đã vào cuộc rất tích cực, đã chỉ đạo các phòng ban, đặc biệt là với phường Quang Hanh. Chúng tôi cũng đã vào cuộc cùng các phòng ban chuyên môn của thành phố để khắc phục, giải toả những công trình xây dựng trên diện tích đất chưa được quy hoạch.
“Đến bây giờ, cụm cảng km6, các tổ chức cá nhân đã chấp hành nghiêm kết luận của thanh tra, đến nay công trình tạm đã được tháo dỡ hơn 2.000m bờ tường và một số công trình tạm trên diện tích đã đo, việc tập kết xít thải, các công trình xây dựng đã được khắc phục hoàn toàn. Ngoài ra, thành phố Cẩm Phả cũng đã chỉ đạo công an lập trạm kiểm soát và kiểm soát toàn bộ riêng xít thải,” ông Thắng nhấn mạnh.
“Vài ba đống xít họ không tận dụng được nữa thì họ để đấy. Chứ đến nay đã giải quyết được chín mấy phần trăm rồi. Sau này ban quản lý dự án được Thành phố giao thì sẽ san phẳng hết…”
Tại cụm cảng km 6 có 2 đơn vị của nhà nước là Công ty Kho Vận Cẩm Phả thuộc TKV và Công ty Vận tải chế biến kinh doanh than của Tổng công ty Đông Bắc. 2 đơn vị thực hiện theo đúng chức năng được phép – bến bãi, cảng than. Còn lại các đơn vị khác đều là trái phép, hoạt động với tư cách là những bến bãi “hàng xóm” của các nhà nước.
Tuy nhiên, khi phóng viên đưa ra hình ảnh và video ghi nhận về việc các xưởng tuyển xít lấy than vẫn đang hoạt động, những đoàn xe tải trọng chở “hàng” đến điểm tập kết, thì ông Thắng lại lấp liếm: “Vài ba đống xít họ không tận dụng được nữa thì họ để đấy. Chứ đến nay đã giải quyết được chín mấy phần trăm rồi. Sau này ban quản lý dự án được thành phố giao thì sẽ san phẳng hết…”
“Thẩm quyền và kiểm soát thì cũng của địa phương. Nói thật là anh em tôi cũng cố gắng nỗ lực để cấm việc tái diễn nhưng chắc chắn là cái kiểm soát sẽ phối hợp giữa các lực lượng. Trong 3 tháng vừa rồi ngày nào tôi cũng xuống cảng nhưng có mỗi hôm qua là không, phải đi họp,” ông Thắng giãi bày thêm.
Để rõ hơn hoạt động trên, chúng tôi đề nghị ông Thắng cùng xuống hiện trường kiểm tra, nhưng ông Thắng khoái thác vì lý do “bận họp” và cử một cán bộ địa chính đi cùng. Vị cán bộ này khi mục thị cảnh tuyển rửa xít lấy than diễn ra rầm rộ ở những điểm chúng tôi đưa đến thì cho biết: “Tôi mới về được mấy hôm, nội dung muốn trao đổi cụ thể thì tôi sẽ báo cáo lãnh đạo rồi lãnh đạo sẽ trao đổi lại với các bạn…”
“Vài ba hộ người ta tận thu chỗ đấy, chứ vứt đi thì nói thật là tài sản của người ta thì cũng phí…”
Một ngày sau, chúng tôi trở lại làm việc với lãnh đạo phường Quang Hanh vẫn với nội dung về trách nhiệm của địa phương trong việc kiểm tra, ngăn chặn tình trạng “thiên đường than lậu” vẫn hoạt động sau văn bản của tỉnh, ông Hoàng Mạnh Thắng, Phó chủ tịch Ủy ban Nhân dân phường Quang Hanh cho rằng: “Thực trạng bây giờ là còn một số đơn vị cá nhân, còn ít thôi. Còn cái xít bùn còn lại, người ta xin với thành phố Cẩm Phả là để tận dụng. Thời hạn thì thành phố sẽ ra thông báo gửi cho tất cả những đơn vị còn xít đang trong giai đoạn thu gom tận dụng cho hết. Sau 5/1/2019, đơn vị nào không tận dụng hết được thì thành phố và phường sẽ thu gọn, xúc đi, san phẳng hết để trả lại mặt bằng.”
Với những điểm vẫn đang hoạt động mà chúng tôi nêu, ông Thắng giải thích: “Vài ba hộ người ta tận thu chỗ đấy, chứ vứt đi thì nói thật là tài sản của người ta thì cũng phí, bùn thì chất lượng nó tốt hơn xít, họ tận dụng vào, trộn vào để bán cho những lò gạch, lò vôi. Xít đấy chỉ có khoảng 10-15% than thôi, cái đấy của Công ty kinh doanh than…”
Triển khai quyết định cấp trên kiểu “linh động”
Trả lời việc các điểm sàng tuyển của TKV và Công ty Đông Bắc vẫn hoạt động dù theo văn bản phải dừng từ 10/12/2018 ông Hoàng Mạnh Thắng lập luận: “Cái đấy thì vượt quá thẩm quyền của phường. Vừa rồi chúng tôi cũng được tham gia với tổ công tác thành phố, làm việc với Công ty kho vận, Công ty chế biến của Đông Bắc. Vì theo đề nghị của tỉnh là như thế, nhưng họ cũng phải sắp xếp, bố trí để ổn định sản xuất.”
“Thông tin chúng tôi nắm được là công ty chế biến được phép chế biến ở đó, nhưng nay theo yêu cầu của tỉnh là không được thì họ phải di chuyển đi. Công ty nhà nước, hàng nghìn công nhân thì họ phải tìm vị trí nào trong mỏ, phải có thời gian cho họ. Trong buổi làm việc, họ xin thành phố là cho họ đến hết tháng. Nhưng đến 5/1 mà chưa được thì cũng phải thực hiện thôi,” ông Thắng nói thêm.
Xem lại văn bản một lúc rồi ông Thắng nói tiếp: “Thôi quyết định của nhà nước như thế, người ta khắc phục và thành phố Cẩm Phả cũng đang khắc phục từ những năm trước đây. Đến bây giờ người ta còn lại thì cũng cần có thời hạn cho người ta di chuyển. Cũng tạo điều kiện để người ta tận dụng chứ không vứt đi thì cũng phí nguồn khoáng sản của nhà nước.”
Ông Thắng cho hay: “Bây giờ thì đang giải quyết tồn tại đây. Như tớ là phải nhiệt tình, trách nhiệm tham gia cùng đoàn công tác thành phố khắc phục, giải quyết hậu quả suốt từ tháng 8 đến giờ vẫn chưa hoàn thành với tỉnh đâu. Việc gia hạn là chỉ với những đơn vị, cá nhận ngoài ngành than thôi. Các đơn vị rửa xít là vừa rồi đã cưỡng chế, cơ bản là người ta tự nguyện tháo dỡ, còn lại một ít thì cho họ tận thu, cũng phải ‘linh động’với anh em..”
Chúng tôi tiếp tục đặt vấn đề, tại sao lại để tình cảm can thiệp vào việc thực hiện, triển khai các văn bản pháp luật, đặc biệt là sai phạm đã diễn ra trong suốt rất nhiều năm, quyết định có đã 3 năm (từ 2015) thì Phó Chủ tịch phường Quang Hanh phân trần: “Hiện nay ngoài Công ty Đông Bắc và TKV còn các tổ chức cá nhân kia đã được tập trung giải quyết từ mấy tháng nay. Quyết định 1268 không điều chỉnh 2 đơn vị được phép, còn những cái ngoài 2 đơn vị kia thì điều chỉnh, đã khắc phục, giải quyết, giờ chỉ còn tồn tại một ít xít tận dụng. Hai đơn vị kia người ta đang chế biến mà bắt người ta dừng thì cũng phải có lộ trình.”
Nếu chiếu theo ý kiến mà ông Thắng nói, thì rõ ràng than lậu gần như đã không còn “cửa sống,” nhưng thực tế thì đang diễn ra trái ngược với những thông tin lãnh đạo chính quyền địa phương cung cấp.
“Văn bản mới, từ ngày 10/12/2018 đề nghị họ-các đơn vị thuộc TKV và Đông Bắc dừng sàng tuyển. Văn bản này ban hành 4/12, đến nay được khoảng 20 ngày, thì lộ trình này anh em tớ phải căn cứ vào văn bản này, phối hợp với công an thành phố. Phòng tài nguyên và môi trường đã có biên bản làm việc, trong buổi làm việc thì họ đề nghị cho họ thêm thời gian. Thành phố đề nghị họ đến 31/12 phải chấm dứt chế biến và di chuyển cái máy này đi nơi khác. “Còn những đơn vị bị điều chỉnh bởi Quyết định 1268 thì đến nay anh em tớ vẫn đang khắc phục,” ông Thắng nói thêm.
Chưa nói đến việc quản lý, xử lý nghiêm theo chỉ đạo của tỉnh và Chính phủ với các sai phạm, lộn xộn bến bãi. Nếu chiểu theo ý kiến mà ông Thắng nói, thì rõ ràng than lậu gần như đã không còn “cửa sống,” nhưng thực tế thì đang diễn ra trái ngược với những thông tin lãnh đạo chính quyền địa phương cung cấp.
Vậy sự thực sau lời của lãnh đạo phường Quanh Hanh là gì? Và than lậu ở đâu ra, thế lực nào đứng sau mà khó xử lý đến thế?./.
