Ứng dụng phổ biến nhất của dược liệu là trong lĩnh vực thực phẩm chức năng và dược mỹ phẩm.
Trong khuôn viên Đại học Cần Thơ rợp bóng những cây cao, có một khu vườn rất khác với nhiều màu sắc, những luống cây thấp được cắt tỉa gọn gàng dưới những gốc điệp lớn. Dễ dàng bắt gặp trong khu vườn một vài cây chuyên được trồng làm cảnh như ngũ sắc, sâm đại hành, cây lẻ bạn, nhưng phần lớn lạ mắt và tỏa mùi hương từ những nhánh lá như hương nhu, kim tiền thảo, ngũ gia bì. Điều thú vị là tất cả cây cỏ tưởng như chỉ để trang trí này đều có tác dụng chữa bệnh và là tác phẩm của Câu lạc bộ Vườn Thuốc Nam trong trường.
“Khi câu chuyện người nghèo mắc bệnh mà không thể chữa trị vẫn còn, khi vẫn nghe chuyện chú bác lương y dành cả đời mình để chữa bệnh miễn phí và khi chúng ta chưa thể sống khỏe, sống đẹp, sống hạnh phúc, thì chúng tôi vẫn tiếp tục xây dựng những Vườn Thuốc Nam!”, Võ Quốc Lập, chủ nhiệm Vườn Thuốc Nam, tâm sự về sự khởi đầu của dự án. Có tới hơn 30.000m2 vườn dược liệu đã được Vườn Thuốc Nam xây dựng hay hỗ trợ phát triển trên 4 tỉnh ở đồng bằng Sông Cửu Long trong 5 năm qua.
Sức hút của những loài cây cỏ thiên nhiên đã thu hút hơn 1.000 sinh viên khắp cả nước đến tham gia cùng Câu lạc bộ chăm sóc vườn thuốc. Theo tinh thần của những lương y tư vấn cây thuốc cho Câu lạc bộ, những vườn thuốc họ xây dựng chủ yếu cung cấp làm nguyên liệu cho chùa hay những phòng khám, phần lớn miễn phí.
Gọi là thuốc nam là vì từ những cây cỏ trên đất Việt Nam, bằng những cách điều chế đơn giản nhất là dùng tươi hoặc chỉ cần phơi khô, những bài thuốc chữa bệnh ra đời. Từ nồi nước xông giải cảm chỉ cần kết hợp cây sả, hương nhu, lá bạch đàn tươi, cho đến trị những bệnh nan y, thuốc nam được nhắc đến nhiều trong những năm qua, tỉ lệ thuận với sự gia tăng theo cấp số nhân những căn bệnh thời đại. Bởi vì “người ta thường tìm đến thuốc nam khi không còn cách cứu chữa nào khác”, lương y Huỳnh Tuân trao đổi với NCĐT. Tuy nhiên, “giống như thuốc tây, việc dùng thuốc nam cần phải được tư vấn bởi bác sĩ cũng như chưa có nghiên cứu nào chứng minh thuốc nam chữa trị hiệu quả nhiều hơn thuốc tây”, ông lưu ý.
Trong lúc hiệu quả chữa bệnh hiểm nghèo của thuốc nam vẫn chưa được kiểm chứng bằng những nghiên cứu nghiêm túc, thì những dược liệu này đang hiện diện trong nhiều ứng dụng khác giúp cải thiện chất lượng cuộc sống của con người.
Ứng dụng phổ biến nhất của dược liệu là trong lĩnh vực thực phẩm chức năng và dược mỹ phẩm. Gần 10% doanh số của hãng dược lớn nhất Việt Nam – Dược Hậu Giang – đến từ hơn 60 loại thực phẩm chức năng và dược mỹ phẩm mà Công ty đang sản xuất. Dược phẩm từ thảo dược không những được tiêu thụ trong thị trường nội địa mà còn xuất khẩu đi nhiều nước ở châu Mỹ, châu Âu và Úc, đặc biệt là những nơi có nhiều người Việt sinh sống.
Trong lúc Sao Thái Dương tạo dựng tên tuổi với việc nghiên cứu và phát triển những sản phẩm phục vụ nhu cầu sinh hoạt hằng ngày như kem nghệ, dầu gội… thì Tuệ Linh nổi tiếng với các sản phẩm chăm sóc sức khoẻ như giảo cổ lam, cà gai leo. Không chỉ trồng trọt theo cách truyền thống đơn lẻ, các công ty này đã đầu tư những vườn nguyên liệu lớn theo tiêu chuẩn khắt khe.
Mỗi năm Việt Nam tiêu thụ khoảng 50.000-60.000 tấn dược liệu các loại, sử dụng vào việc chế biến vị thuốc y học cổ truyền, nguyên liệu ngành công nghiệp dược hoặc xuất khẩu. Hiện cả nước có 226 cơ sở sản xuất dược liệu, thuốc cổ truyền, hơn 1.400 cơ sở sản xuất thực phẩm chức năng với nhu cầu khoảng 20.000 tấn/năm. Tuy nhiên, quy mô cũng như trình độ sản xuất còn manh mún, lạc hậu, thiếu tính liên kết, 80% nguyên liệu phải nhập từ nước ngoài. Chất lượng các sản phẩm sản xuất từ nguyên liệu trong nước còn nhiều hạn chế.
Ngoài việc ứng dụng trong ngành y tế cho con người, thuốc nam ngày nay còn được dùng trong ngành thú y như bệnh lở mồm long móng của loài mục súc hoặc nhiễm vi khuẩn E. coli của heo. Một tiến sĩ chuyên ngành thú y của Đại học Nông Lâm cũng cho biết, nhiều công ty dược đang nghiên cứu điều chế thuốc từ thảo dược tự nhiên, góp phần đáng kể trong việc giảm lượng chất hóa học đi vào chuỗi thức ăn của con người.
Các ưu thế tự nhiên của hệ sinh thái nông nghiệp này cũng được quan tâm. Vườn Thuốc Nam, chẳng hạn, đã xây một hệ sinh thái dược liệu tại nông trại ở Đồng Tháp với diện tích 7.000m2 nhằm bảo tồn đa dạng sinh học kết hợp làm hàng rào sinh học hạn chế sâu bệnh hại lúa.
