“Bất kể bạn là ai, ở đâu, nước là quyền của bạn”. Tiếp cận với nước và dịch vụ vệ sinh là quyền con người được quốc tế công nhận, đồng thời là một trong những tiêu chí quan trọng nhất trong các Mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030 đã được cộng đồng quốc tế nhất trí.
Tuy nhiên, đến nay, hơn hai tỷ người vẫn không được tiếp cận ngay cả những dịch vụ cơ bản nhất về nước. Nhân Ngày Nước thế giới 22/3, Liên hợp quốc (LHQ) đưa ra thông điệp kêu gọi thế giới “Không để ai bị bỏ lại phía sau” trong mục tiêu về nước.
Năm 2010, Đại hội đồng (ĐHĐ) LHQ đã thông qua nghị quyết công nhận quyền sử dụng nước sạch, an toàn và vệ sinh là quyền của con người. Năm năm sau, LHQ thông qua Mục tiêu phát triển bền vững số 6 nhằm đảm bảo quản lý bền vững và tiếp cận với nước và vệ sinh cho tất cả vào năm 2030.
Tuy nhiên, theo các báo cáo của LHQ, dù đã có những tiến bộ đáng kể, thế giới sẽ không thể hoàn thành mục tiêu này vào năm 2030 với tốc độ hiện nay. Theo báo cáo năm 2017, khoảng 2,1 tỷ người, tương đương 30% dân số thế giới không được sử dụng nước uống an toàn và 4,5 tỷ người, trên 60% dân số, không có thiết bị vệ sinh đủ tiêu chuẩn. Thế giới vẫn lạc lối trong việc đạt được mục tiêu quan trọng này.
Thế giới không chỉ ở rất xa so với đích đến bền vững, các báo cáo cũng chỉ ra rằng có sự bất bình đẳng rất lớn trong vấn đề tiếp cận nguồn nước. Trên phạm vi toàn cầu, một nửa số người uống nước từ các nguồn không an toàn sống ở châu Phi.
Đặc biệt ở khu vực cận Sahara, chỉ có 24% dân số được sử dụng nước uống an toàn. Theo nhiều nghiên cứu, những trẻ em ở khu vực này phải di chuyển quãng đường nhiều km để có thể tiếp cận nước sạch.
Sự bất bình đẳng này còn tồn tại ngay trong từng quốc gia, đáng chú ý là giữa người giàu vào người nghèo. Ở khu vực thành thị, những người thu nhập thấp ở trong các phòng tạm bợ thường phải trả gấp 10 đến 20 lần so với những người giàu có để mua nước có chất lượng tương tự hoặc kém hơn.
Trong nhóm người chịu thiệt thòi hơn về tiếp cận nước, LHQ đặc biệt lưu ý đến những nhóm người “bị bỏ lại phía sau” như phụ nữ, trẻ em, người tị nạn, người bản địa, thiểu số, người khuyết tật và nhiều nhóm khác Đôi khi họ còn phải đối mặt với sự phân biệt đối xử trong khi cố gắng tiếp cận nguồn nước an toàn mà họ cần.
Theo báo cáo, 70% các quốc gia đưa ra kế hoạch chi tiết để đưa chương trình về nước và vệ sinh đến với các cộng đồng thu nhập thấp. Tuy nhiên, ước tính chỉ 25% viện trợ của chương trình này được chi cho các hệ thống cơ bản cho những người cần, đặc biệt ở khu vực nông thôn.
Năm 2017, xung đột và bạo lực đã buộc 68,5 triệu người phải rời bỏ nhà cửa. Trong khi đó, trung bình hằng năm 25,3 triệu người buộc phải di cư vì thiên tai. Con số này gấp đôi so với đầu những năm 1970 và dự báo sẽ tăng thêm do biến đổi khí hậu. Đối với nhóm người ngày, tiếp cận nguồn nước sạch và khu vệ sinh đảm bảo cũng là thách thức lớn.
Không có nước sạch và vệ sinh an toàn, những người “bị bỏ lại” này có thể phải đối mặt với nhiều nguy cơ, bao gồm điều kiện sống và sức khỏe kém, suy dinh dưỡng, thiếu cơ hội học tập và việc làm. Đây là cái hố chôn chân họ trong đói nghèo và bệnh tật, là rào cản ngăn thế giới thực hiện mục tiêu phát triển bền vững.
Bảo đảm tiếp cận nước không chỉ là thách thức trong vấn đề quyền con người, mà còn là nhân tố quan trọng trong đảm bảo an ninh lương thực. Theo báo cáo của LHQ, nếu sự suy thoái của môi trường tự nhiên và áp lực không bền vững đối với tài nguyên nước toàn cầu tiếp tục ở mức hiện tại, đến năm 2050, 45% Tổng sản phẩm quốc nội toàn cầu và 40% sản lượng ngũ cốc toàn cầu sẽ đối mặt với rủi ro. Trong tình hình đó, những người nghèo và bị thiệt thòi sẽ bị ảnh hưởng mạnh, làm tăng thêm bất bình đẳng.
Ngoài ra, không đáp ứng đủ nước công bằng cho tất cả mọi người còn có thể là nguyên nhân dẫn đến xung đột. Trong bối cảnh nhu cầu về nước ngày càng tăng (1% mỗi năm kể từ những năm 1980), trong khi nước không phải là nguồn tài nguyên vô tận, các cuộc xung đột liên quan đến nước đã gia tăng đáng kể, từ 94 cuộc trong khoảng thời gian từ năm 2000 – 2009 lên 263 cuộc từ năm 2010 đến 2018. Tình trạng khai thác nguồn nước thiếu bền vững cùng những tác nhân như ô nhiễm môi trường hay biến đổi khí hậu đang khiến nguồn tài nguyên nước bị thất thoát.
Do đó, cải thiện việc quản lý, bảo vệ, khai thác bền vững các nguồn tài nguyên nước cũng như tạo cơ hội tiếp cận nước đảm bảo và khu vệ sinh đủ điều kiện cơ bản cho tất cả mọi người là yếu tố then chốt để xóa đói giảm nghèo, xây dựng những xã hội hòa bình và thịnh vượng. “Nước cho tất cả – Không ai bị bỏ lại phía sau” không chỉ là mục tiêu mà còn là trách nhiệm của cộng đồng quốc tế.
