Các dự án thủy điện ở thượng nguồn làm gián đoạn hệ sinh thái, dẫn đến việc đánh bắt cá giảm và hàng loạt các hoạt động truyền thống.
Sak Siam, 69 tuổi, trưởng làng của Chnok Tru, một ngôi làng ở miền trung Campuchia, đang lo lắng. Ngôi làng nổi gồm khoảng 1.700 hộ gia đình nằm trên một nhánh của sông Mê Kông. “Dân làng sẽ không thể sống sót nếu việc đánh bắt cá giảm hơn nữa”, ông nói.
Các đập thủy điện được xây dựng hoặc đang được xây dựng trên sông Mê Kông, ở Trung Quốc và các quốc gia khác, đã thay đổi dòng chảy và mực nước trong nhánh sông, phá vỡ hệ sinh thái cá ở đó.
Hầu hết cư dân trong làng phụ thuộc vào đánh bắt cá để kiếm sống. Không ít ngư dân đi đánh bắt cá bất hợp pháp khi sản lượng đánh bắt của họ giảm. Một số ngư dân sử dụng lưới mắt lưới nhỏ cũng bắt được cá bột, và những người khác câu cá vào ban đêm ngoài mùa. Đánh bắt bừa bãi và số lượng giảm, dẫn đến một vòng luẩn quẩn.
“Tôi đang suy nghĩ tích cực về việc chuyển làng vào đất liền”, trưởng làng nói, ngồi trên một chiếc võng đong đưa làm bằng lưới thu giữ từ một ngư dân đánh bắt trái phép. Trên đất liền, dân làng sẽ không phải phụ thuộc vào cá giảm vì họ có thể làm nông nghiệp, bao gồm cả trồng rau.
Hệ thống giáo dục cho trẻ em cũng có thể được cải thiện, ông nói. Trưởng làng đã đệ trình kiến nghị lên chính phủ, yêu cầu một khu đất mà ngôi làng có thể được di dời. Tuy nhiên, ông đã không nhận được hồi âm trong 4 năm và vẫn không thể tiến hành kế hoạch di dời.
Trong khi đó, các dự án đập trên sông Mê Kông đang tiến triển và đánh bắt cá trở nên khó khăn hơn. Thượng nguồn sông, ở Trung Quốc, 6 đập đã hoạt động và 4 đập đang được xây dựng. Ở vùng thấp hơn, Campuchia và Lào có kế hoạch vận hành 11 đập vào năm 2030. Khi 11 đập này đi vào hoạt động, sản lượng đánh bắt sẽ giảm 30% ở bốn quốc gia hạ nguồn của Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam, Đại học Mae Fah Luang của Thái Lan ước tính.
Campuchia sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất và dự kiến sẽ thấy sản lượng đánh bắt cá giảm xuống 340.000 tấn mỗi năm, chưa bằng một nửa mức hiện tại.
Với lo ngại về tác động xấu đến môi trường, các nước phương Tây và các tổ chức tài chính quốc tế đã “đóng băng” sự hỗ trợ của họ cho các dự án xây dựng đập dọc sông Mê Kông. Chuyển đến để thay thế nguồn tài trợ là Trung Quốc, nước muốn tăng cường ảnh hưởng ở Đông Nam Á và các nền kinh tế lớn hơn như Thái Lan, nhằm mục đích có được điện.
Ở Campuchia, giá điện cao theo tiêu chuẩn toàn cầu, và đảm bảo nguồn cung ổn định là nhiệm vụ cấp bách để nước này phát triển kinh tế và thu hút vốn nước ngoài. Với sự hỗ trợ của Trung Quốc, chính phủ Campuchia đang tiến hành các dự án đập.
Làng nổi, trong khi đó, bất lực trước sức ép từ các nước mạnh hơn và chế độ độc tài của chính đất nước mình.
Ngoài ra còn có sự bất hòa trong dân làng. Cư dân dân tộc thiểu số có nhiều khả năng chống lại việc di chuyển đến một địa điểm mới trên đất liền, mặc dù sản lượng đánh bắt cá đã giảm một nửa trong thập kỷ qua. Toria Sules, một ngư dân Hồi giáo 32 tuổi, nói: “Tôi lo lắng rằng chúng tôi có thể rời khỏi ngôi làng với nhà thờ Hồi giáo và cộng đồng của chúng tôi có thể sụp đổ.”
