Không ít hộ dân ở các tỉnh miền núi phía Bắc đã bán hết nhà cửa, tài sản rồi di cư đến các tỉnh Tây Nguyên với hy vọng đổi đời.
Cách trung tâm xã Cư Pui, huyện Krông Bông, tỉnh Đắk Lắk hơn 20 km, thôn Ea Rớt có 169 hộ với gần 1.000 khẩu, đa số là người dân tộc H’Mông từ các tỉnh phía Bắc di cư tự do vào đây lập nghiệp. Hiện 100% hộ dân của thôn Ea Rớt vẫn thuộc diện nghèo và cận nghèo, cuộc sống rất cơ cực.
Chạy ăn từng bữa
Sau gần 2 giờ vật lộn với tuyến độc đạo lầy lội, nhiều đoạn dốc như dựng đứng, từ trung tâm xã Cư Pui, chúng tôi mới về thôn Ea Rớt. Trong cơn mưa phùn lạnh thấu xương, chị Sùng Thị Vàng, quê ở tận Cao Bằng, vẫn địu con trên lưng gieo nốt những hạt bắp cuối cùng. Chị Vàng tâm sự năm 2008 có người bà con về thăm quê nói ở trong Tây Nguyên đất đai bạt ngàn, màu mỡ, chỉ cần phá rừng xuống giống trồng tỉa là không lo gì đói nghèo nên gia đình chị đã bán hết tài sản dắt díu vào đây với mong muốn có cuộc sống tốt hơn. Nhưng đến nay, cuộc sống của gia đình chị nghèo vẫn hoàn nghèo. Bốn đứa con đang tuổi ăn, tuổi học thì 2 đứa đã nghỉ học phụ giúp bố mẹ làm nương rẫy. “Việc đi lại của người dân vất vả lắm, mùa khô thì bụi mù mịt, mùa mưa phải gắn xích vào bánh xe máy mới leo dốc được. Vì vậy, những đợt mưa dầm có khi cả tháng người dân không giao thương với bên ngoài, mọi thứ phải tự cung tự cấp” – chị Vàng cho biết.
Đất đai khá nhiều nhưng người dân đa số trồng các loại cây ngắn ngày như: sắn (mì), bắp; nhiều hộ dân cũng làm lúa một vụ nhưng do tập quán canh tác lạc hậu nên sản lượng rất thấp. Vợ chồng anh Sùng Seo Lăng cũng đang chật vật chạy từng bữa cơm cho gia đình với 5 con nhỏ. Nhìn những đứa con tuổi sàn sàn nhau, người lấm lem bùn đất mà chúng tôi không khỏi ái ngại. “Thấy vậy chứ chúng nó ăn nhiều lắm đấy. Vợ chồng mình làm việc quần quật nhưng vẫn không đủ lúa gạo cho chúng nó ăn đâu” – anh Lăng thật thà nói.
Anh Vàng Seo Măng, Trưởng thôn Ea Rớt, cho biết không chỉ đường đi lại khó khăn, 2 năm nay khi hồ thủy lợi Krông Pắk Thượng xây dựng khiến đường đi bị ngập. Đến mùa mưa trên địa bàn thôn có 4 điểm bị ngập sâu, người dân phải dùng bè liều mình qua suối. Có rất nhiều vụ người dân, học sinh, hàng hóa bị rơi xuống nước. Theo anh Măng, từ năm 2017 đến nay đã có gần 50 xe máy bị rơi xuống suối, phải thuê người vớt lên với giá 1 triệu đồng/chiếc.
Sống biệt lập giữa rừng
Làng H’Mông nằm ở tiểu khu 540, lâm phần của Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Buôn Ja Wầm (xã Ea Kiết, huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk) được hình thành từ đầu những năm 90 của thế kỷ trước. Ban đầu, chỉ có ít hộ là người H’Mông ở các tỉnh phía Bắc DCTD vào nhưng hiện đã có hơn 200 hộ dân với hơn 1.000 người sinh sống.
Từ trạm quản lý bảo vệ rừng của Công ty Buôn Ja Wầm vào làng H’Mông chỉ khoảng 3 km nhưng chúng tôi phải mất gần 1 giờ mới đến nơi. Con đường này thực chất là một lối mòn, gập ghềnh, lởm chởm đá và phải qua 3 con suối. Chị Hoàng Thị Lý mới 30 tuổi nhưng đã có 5 con – đứa lớn học lớp 4, đứa nhỏ nhất chỉ hơn 1 tuổi. Gia đình chị Lý quê ở Cao Bằng, sau nhiều năm phiêu dạt khắp các vùng đất, năm 2012, gia đình chị vào đây phá rừng lấy đất canh tác sinh sống. Vài năm gần đây, chị Lý ở nhà trông con, còn chồng đi làm thuê cho các chủ khai thác gỗ. Căn nhà tranh chưa đầy 20 m2 là nơi tránh mưa nắng của vợ chồng chị Lý và 5 đứa con suốt nhiều năm nay. Mùa khô, nắng hắt vào hừng hực, mùa mưa, gió thổi ào ạt vào nhà, lạnh cóng. Trong căn nhà không có tài sản gì giá trị ngoài cái bình ắc-quy để thắp sáng hằng đêm giữa núi rừng trùng điệp. Khi chúng tôi hỏi tối ngủ ở đâu, chị Lý chỉ lên cái giường bảo vợ chồng và con út ngủ ở đó, còn lại ngủ dưới sàn. Nhìn những tấm ván lát sàn hở toác, chỗ lồi chỗ lõm, chúng tôi ái ngại hỏi, chị Lý cười nói: “Bọn nhỏ xương mềm, ngủ riết cũng quen”. Cuộc sống cơ cực, khó khăn là vậy nhưng khi chính quyền thành lập khu dân cư tập trung gần trung tâm xã, gia đình chị cũng không vào mà cho rằng ở đây “dễ sống hơn”(!?).
Anh Lê Quang Hòa, một cán bộ bảo vệ rừng của Công ty Buôn Ja Wầm, lắc đầu nói: “Trong một lần đi tuần tra lúc 5 giờ, trời mưa dầm rất lạnh, tôi gặp một bé gái học lớp 4 người ướt sũng, một mình lọ mọ trên đường rừng vì xe đạp của cháu bị đứt xích, bạn bè đã đi trước. Tôi bảo cháu về nhưng cháu bảo không bỏ học được. Ở đây trẻ con luôn khát khao con chữ để không phải mù chữ như bố mẹ mình nhưng cũng chỉ học hết cấp I, cấp II rồi ở nhà làm nương rẫy, lập gia đình. “Con sinh được 5 ngày là mẹ địu trên lưng đi làm rẫy, khi được 1 tháng là để lăn lóc ở nhà rồi đi làm. Trẻ con ở đây sinh tồn theo bản năng, theo quy luật tự nhiên, đứa nào không chịu được thì chết non” – anh Hòa ái ngại nói.
Vòng xoáy khó – di cư – khổ
Theo UBND huyện Krông Bông, từ năm 1996 đến nay đã có 2.535 hộ với 16.607 khẩu chủ yếu là người H’Mông, Mường, Dao, Tày, Nùng di cư tự do từ các tỉnh phía Bắc vào cư trú. Ngoài những hộ dân di cư vì cuộc sống quá khó khăn thì không ít trường hợp di cư bởi người đi trước rỉ tai, lôi kéo người đi sau rời quê tìm vùng đất mới để lập làng, gây khó khăn cho chính quyền địa phương. Đặc biệt, do nghèo đói, thiếu đất sản xuất, đến nay đã có 13 hộ dân thôn Ea Rớt tiếp tục di cư tự do sang huyện Ea Súp (tỉnh Đắk Lắk) mua đất để làm rẫy, sinh sống.
Kỳ tới: Tranh giành đất để mưu sinh
