ThienNhien.Net – Sau Tết Nguyên đán, khi dòng sông Yên chuyển màu xanh trong cũng là lúc từng đàn cá mòi ở vùng nước lợ ngược lên đập Ba-ra An Trạch (H. Hòa Vang, Đà Nẵng) đẻ trứng. Cá mòi được sinh ra ở vùng nước ngọt nhưng lại bơi ra vùng nước lợ để sống, chỉ đến mùa sinh sản chúng mới quay về nơi mình sinh ra. Con cá đã góp phần với hạt lúa nuôi sống người dân ven sông Yên bao đời nay. Theo ông Năm Tuất (thôn La Châu, xã Hòa Khương, H. Hòa Vang), không có mùa nào cá nhiều bằng mùa cá mòi. Cứ mỗi buổi chiều, xong việc đồng áng, ông chèo ghe đến gần các phui xả nước của đập buông lưới. Cá lên từng đàn, quần như cái nia, cái nong ngay chỗ dòng nước chảy xiết để đẻ, mỗi tay lưới của ông ít nhất cũng “dính” được hơn chục con. Sau đó, vợ ông đưa cá lên cầu Ba-ra bán cho khách đi đường, tùy theo loại lớn, giá từ 20-40 ngàn đồng/chục. Cá mòi là “lộc trời” mang thêm nguồn thu nhập cho người nông dân quê anh trong thời vụ ngắn ngủi từ tháng Giêng cho đến hết tháng Ba âm lịch. Trong bữa cơm gia đình, đông đủ giữa tiết trời xuân se lạnh, thưởng thức món cá mòi đầu mùa chiên giòn, cảm nhận được cả vị ngọt của sông nước quê hương và tình thân quây quần sum họp, khiến những ai xa quê đến những ngày này đều mong ngóng tìm về…
Trong ký ức của ông Hai Thường (thôn An Trạch, xã Hòa Tiến, H. Hòa Vang), khi còn là cậu bé 10 tuổi, ông thường theo cha bơi thuyền lưới cá. Không có mùa nào cá nhiều bằng mùa cá mòi. Người dân tất bật hồ hởi, nhộn nhịp cả bến sông, kẻ bán người mua, trên bến dưới thuyền dập dìu. Lúc đó, chỉ cần 2 chiếc thuyền kẹp sát nhau, cá men theo đường luồng ở giữa, cứ thế, người ngồi trên thuyền cầm vợt xúc cá đến mỏi tay. Cá đầu mùa bao giờ cũng ngon, bởi lúc này cá chưa đẻ trứng, mới lội ngược dòng còn đang sung sức. Vào thời điểm “gạo tháng Giêng, tiền tháng Chạp”, thu nhập từ việc đánh bắt cá mòi đã cải thiện đáng kể đời sống của một bộ phận người dân nơi đây. Những ngày nắng ấm, lượng cá đánh bắt nhiều, bán không hết thì mang phơi khô, muối mắm. Với những hộ dân ven sông Yên, đánh bắt cá mòi không chỉ là kế sinh nhai mà còn là thú vui. Con cháu ở xa mỗi lần về quê ăn Tết, chỉ cần bơi thuyền, giăng lưới vài vòng là đã có đặc sản quê hương để thưởng thức rồi.
Nhiều năm trở lại đây, quang cảnh đập Ba-ra không còn nhộn nhịp kẻ mua, người bán như trước nữa. Dưới sông, dăm chiếc thuyền nhỏ uể oải ngược xuôi. Tuy nhiên, dù sản lượng đánh bắt không nhiều, hoạt động mua bán không còn tấp nập, song nghề đánh bắt cá mòi ở sông Yên vẫn luôn được người dân gìn giữ, duy trì, xem như một nghề để cải thiện thu nhập. Ngoài ra, các hộ dân ven sông còn tích cực vận động nhau tuyệt đối không đánh bắt theo kiểu tận diệt bằng chất nổ, không kích điện để vừa an toàn, vừa bảo vệ môi trường sinh thái, nguồn lợi thủy sản…
Cập thuyền sát bờ, rít điếu thuốc cho đỡ lạnh, ông Bốn Xuân (thôn La Châu) than thở: “Từ chiều đến giờ chỉ mới lưới được vài con. Mặc dù cá mòi vẫn trở về thượng nguồn để duy trì khả năng sinh tồn, nhưng một phần do thời tiết rét lạnh, phần còn lại do nhiều ngư dân vùng thấp khai thác theo kiểu đóng đáy, sử dụng lưới cào nên lượng cá mòi ngược dòng lên đây sụt giảm nhiều; một số hộ dân bên kia sông phải bỏ nghề, tìm việc làm khác”… Vậy là huyền thoại về một con sông đầy ắp cá mòi ấy của các ông giờ chỉ còn trong ký ức, biết bao con người một thời gắn bó với dòng sông chạnh lòng tiếc nuối. Có lẽ, do vấn vương với nghề nên bây giờ ở tuổi thất thập, ông Bốn Xuân vẫn còn kiên trì buông lưới.
