ThienNhien.Net – Cùng với kinh tế và xã hội, môi trường được coi là một trong “Ba trụ cột” của phát triển bền vững. Do đó bảo vệ môi trường có ý nghĩa quan trọng, có tính chất sống còn đối với mỗi quốc gia. Quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập khu vực và thế giới ở Việt Nam hiện nay đã và đang kéo theo nhiều vấn đề phức tạp, đòi hỏi phải xử lý tốt để phát triển bền vững, trong đó có vấn đề quan trọng là môi trường.
Ô nhiễm môi trường và sức khỏe cộng đồng
Việc phát triển kinh tế-xã hội đi kèm theo nó là sự gia tăng khai thác, sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên. Hệ quả là số lượng rác thải công nghiệp cũng như rác thải sinh hoạt tăng mạnh. Con người ngày càng thải vào môi trường nhiều thứ không cần cho sự sống, làm cho không khí, nguồn nước, đất đai bị ô nhiễm, gây nên nhiều hiệu tượng như hiệu ứng khí nhà kính, phá hủy nghiêm trọng tầng ozone. Nhiều con sông bị bức tử, nhiều thành phố không khí bị ô nhiễm nặng nề, gây nguy hại cho sức khỏe của con người, cho hệ sinh thái tự nhiên.
Các hoạt động vi phạm pháp luật về môi trường diễn ra trên nhiều lĩnh vực, dưới nhiều hình thức, tính chất ngày càng nghiêm trọng và phức tạp; thủ đoạn, hình thức vi phạm ngày càng tinh vi, đa dạng. Những vi phạm về môi trường đã và sẽ gây ảnh hưởng sâu sắc đến phát triển kinh tế của đất nước, xâm phạm trực tiếp đến sức khỏe, tài sản, quyền lợi của người dân. Cụ thể như vụ Công ty VEDAN Việt Nam, Công ty Miwon, Công ty thuộc da Hào Dương, Công ty Giấy Việt Trì…xả nước thải không qua xử lý gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng cho các dòng sông và cộng động dân cư; vụ Công ty Huyndai Vinashin (Khánh Hòa) thải ra hàng trăm nghìn tấn hạt xỉ đồng và các loại chất thải thải độc hại khác, gây bức xúc trong dư luận xã hội thời gian qua…
Theo đánh giá của Trung tâm Con người và Thiên nhiên: Hệ quả của sự đánh đổi không cân xứng giữa phát triển và môi trường đang dần bộc lộ, với hàng loạt vụ việc xâm phạm môi trường trên diện rộng cùng với sự xuất hiện của 37 “làng ung thư” trên cả nước. Thông tin từ Bệnh viện K, trong 5 năm gần đây trung bình mỗi năm cả nước có khoảng 150.000 bệnh nhân ung thư mới phát hiện, trong đó có khoảng 70.000 người chết vì căn bệnh này.
Báo cáo “Hệ thống Y tế Việt Nam : Hướng tới Mục tiêu và Công bằng” do nhóm Hành động vì Công bằng sức khỏe cũng cho thấy, chi tiêu cho Y tế đã tăng đáng kể trong 10 năm qua. Trong đó hơn 50% chi phí liên quan đến dịch vụ Y tế và thuốc điều trị do người dân phải chi trả.
Cần có một Tòa án chuyên trách về Môi trường
Mặc dù ô nhiễm môi trường là một trong những nguyên nhân gây ra bệnh tật và tử vong, nhưng cơ chế khiếu kiện trong lĩnh vực môi trường còn chưa rõ ràng, dẫn đến thiếu khả thi trong thực tế. Theo báo cáo chỉ số Công lý do UNDP thực hiện năm 2012 (kết quả hợp tác giữa Hội Luật gia Việt Nam , Trung tâm nghiên cứu phát triển và hỗ trợ cộng đồng và Chương trình Phát triển Liên hợp quốc), gần 31% người được phỏng vấn cho biết họ đang sống trong môi trường bị ô nhiễm. Nhưng chỉ có 12% trong số đó có khiếu kiện, hoặc kiện tới chính quyền để yêu cầu khắc phục và bồi thường thiệt hại. Trong số 12% này chỉ có 30% được giải quyết, 48% chưa giải quyết xong và 22% không được giải quyết và không hề có hồi âm.
Điều này dẫn đến người dân bị đẩy vào tình thế bắt buộc phải gây áp lực nhằm đòi hỏi quyền lợi chính đáng của mình. Những vụ việc người dân tự ý lấp cống xả thải Khu công nghiệp Thụy Vân ở Phú Thọ, vụ Nhà máy sản xuất tấm lợp Fibro xi măng ở Phả Lại, vụ Nicotex Thành Thái ở Thanh Hóa… đã ngày càng trở nên phổ biến hơn, làm ảnh hưởng đến sản xuất và gây mất an ninh trật tự xã hội.
Thạc sĩ Nguyễn Văn Tùng, Viện Khoa học xét xử-Tòa án nhân dân tối cao cho rằng: Giải quyết các tranh chấp môi trường và công tác xét xử các vụ liên quan đến môi trường cũng đang dần hướng tới sự chuyên môn hóa, chuyên nghiệp hóa, nhiệm vụ của Tòa án sẽ càng rõ ràng hơn. Để đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn và phù hợp với xu thế phát triển chung của thế giới, thực hiện sự phân công của Ban chỉ đạo cải cách tư pháp Trung ương, Tòa án nhân dân tối cao đang tiến hành nghiên cứu, xây dựng Đề án thành lập Tòa Môi trường ở Việt Nam.
Qua nghiên cứu cho thấy, đến thời điểm này việc thành lập Tòa chuyên trách về môi trường là cần thiết, cấp bách, bởi Tòa Môi trường là bước đi cụ thể nhằm triển khai có hiệu quả các chủ trương, quan điểm của Đảng và pháp luật của Nhà nước về bảo vệ môi trường. Đồng thời xuất phát từ đặc thù của các tranh chấp về môi trường. Hiện nay các tranh chấp về môi trường được giải quyết bằng nhiều con đường khác nhau, như hành chính, dân sự, kinh tế, hình sự. Điều này khiến các vi phạm về môi trường nhiều nhưng không được giải quyết triệt để, mới chỉ dừng lại ở mức xử lý hành chính. Qua kết quả thống kê công tác xét xử đối với các tội phạm môi trường cho thấy, số vụ án về tội phạm môi trường được đưa ra xét xử chủ yếu tập trung vào 2 tội danh, đó là hủy hoại rừng và tội vi phạm các quy định về bảo vệ động vật hoang dã quý hiếm.
Do đó, việc thành lập Tòa Môi trường là biểu hiện của sự chuyên nghiệp hóa trong xét xử các vụ án liên quan đến môi trường nhằm khắc phục trở ngại trước mắt của công tác bảo vệ môi trường, giải quyết tranh chấp, nâng cao hiệu quả quản lý, tăng cường truy cứu trách nhiệm, thúc đẩy cải cách vấn đề môi trường. Đây là bước đi cụ thể để thực hiện các cam kết quốc tế của Việt Nam về bảo vệ môi trường đã được ghi nhận trong các văn kiện quốc tế, mà Việt Nam là thành viên và phù hợp với mô hình tổ chức Tòa án của nhiều nước trên thế giới.
