ThienNhien.Net – Những vụ vỡ đập thủy điện liên tiếp xảy ra tại khu vực miền Trung – Tây Nguyên trong những năm qua đe dọa đến tính mạng của người dân, cây cối, hoa màu bị tàn phá. Mới đây, vụ việc sập hầm thủy điện Đạ Dâng – Đạ Chomo tại Lạc Dương (Lâm Đồng) khiến 12 công nhân bị mắc kẹt trong hầm tối gần 4 ngày đang còn nóng hổi khiến dư luận lo lắng và đặt câu hỏi về chất lượng các công trình thủy điện cùng những hệ lụy mà các dự án thủy điện gây ra.
Những tai họa từ thủy điện
Năm 2012, những trận động đất liên tiếp xảy ra tại khu vực lòng hồ thủy điện Sông Tranh 2 (Quảng Nam) với cường độ ngày càng mạnh và tần suất ngày càng nhiều. Từ đó đến nay nhiều nhà khoa học, các chuyên gia… về nghiên cứu, xem xét tình hình và kết luận động đất tại công trình đã được khẳng định là động đất kích thích, các kết quả giám định an toàn thủy điện Sông Tranh đều khẳng định tốt. Tuy nhiên, vẫn không làm an lòng những người dân ở đây khi nhà cửa, tài sản của họ bị hư hại liên tiếp bởi động đất.
Động đất vẫn tiếp diễn và chưa dừng lại thì bất ngờ xảy ra sự cố sập bờ đập thủy điện Đăk Mek 3 (thuộc địa phận xã Đăk Choong, huyện Đăk Glei, tỉnh Kon Tum) được cho là một chuyện hy hữu nhất từ trước đến nay khi nguyên nhân sập thủy điện dài 80m, cao 20m sụp đổ một đoạn 60m là do… 1 chiếc xe ben.
Cũng trong năm 2012, thêm một câu chuyện buồn khác là sự cố đập chắn thủy điện Đakrông 3(Quảng Trị) bị vỡ toang vào ngày 7-10. Được biết, công trình này, chỉ sau một trận mưa vừa, đập dâng của công trình đã bị vỡ dài gần 30m, tạo thành luồng nước mạnh chảy về phía hạ lưu gây sạt lở một số hạng mục khác, ước tính thiệt hại lên tới 20 tỷ đồng.
Tại Quảng Ngãi, công trình hồ chứa nước Nước Trong kết hợp thủy điện được thi công những năm qua dù chưa hoàn thành nhưng bờ tường đập đã bị nứt trong năm 2013 khi bắt đầu tích nước. Các kết quả kiểm tra từ Hội đồng nghiệm thu Nhà nước cho thấy việc xử lý hiện tượng nứt tường thượng lưu đập tràn chưa hợp lý về quy trình và kỹ thuật thực hiện. Ai dám chắc trong tương lai đập ngăn gần 290 triệu m3 nước này không có những sự cố tương tự?
Bỏ ngỏ thủy điện vừa và nhỏ?
Hầu hết những thảm họa do thủy điện gây ra đều rơi vào những dự án vừa và nhỏ. Theo Tổng Công ty Điện lực miền Trung, tính đến thời điểm này toàn miền Trung có trên 40 nhà máy thủy điện loại công suất dưới 30MW đã được các chủ đầu tư đưa vào khai thác, phát điện, trong đó chỉ có 4 nhà máy do Tổng công ty Điện lực miền Trung quản lý là Ry Ninh (Gia Lai), ĐrayH’linh (Đắk Lắk), Kon Đào (Kon Tum) và An Điềm (Quảng Nam), số còn lại hầu hết là của các nhà đầu tư ngoài ngành điện. Việc xây dựng những công trình thủy điện nhỏ này thường bị xem nhẹ hoặc bỏ qua các đánh giá tác động môi trường, ảnh hưởng đến dân sinh. Ngoài ra, việc quản lý, giám sát thi công lỏng lẻo như hiện nay sẽ là điều đáng lo ngại cho vùng hạ du.
Ông Phan Thanh Hùng, Chánh Văn phòng Ban chỉ huy PCLB-TKCN tỉnh Thừa Thiên – Huế nhìn nhận, hầu hết các thủy điện ở miền Trung và Tây Nguyên đều chưa xây dựng kịch bản đề phòng sự cố khẩn cấp vỡ đập theo Nghị định 72.
Tại diễn đàn “Thủy điện miền Trung, Tây Nguyên – Quan tâm của người dân và trách nhiệm các bên liên quan” tổ chức tại TP Huế ngày 28-10-2014 đã đưa ra một nguyên nhân thực tế hết sức lo ngại và cực kỳ nguy hiểm: phần lớn các dự án thủy điện ở miền Trung – Tây Nguyên không trồng bù rừng. Nếu có trồng cũng chẳng đáng là bao, đó là chưa kể đến chất lượng rừng trồng nên tạo ra những trận lũ dữ bất thường cho vùng hạ du, gây thiệt hại cho con người, cuốn trôi hoa màu, gia súc, sạt lở bờ sông, hư hại công trình giao thông, gián đoạn sinh hoạt.
Có rất nhiều lý giải cho các hệ lụy này, trong đó nổi bật là khâu khảo sát, thiết kế, đánh giá tác động môi trường và xã hội từ các dự án thủy điện chưa chặt chẽ, đôi lúc rất hình thức. Chủ đầu tư không có nhiều chuyên môn trong thi công và vận hành thủy điện, hoặc đầu tư không đúng mức, đặc biệt xem nhẹ các yếu tố môi trường và xã hội mà người dân là đối tượng chịu nhiều thiệt hại và tổn thương nhất…
Qua các sự cố này, Hội Cơ học thủy khí Việt Nam nhận định đã lộ diện những bất hợp lý điển hình cho loại thủy điện nhỏ này, như kỹ thuật xây dựng đập bê tông đầm lăn giống như một quả dưa hấu. Đập thủy điện Đăkrông 3 chưa xây xong đập đầm lăn bên trong thì như quả dưa rỗng ruột, không vỡ thì cũng bị lật khi tích nước là điều hiển nhiên. Bởi vậy, việc chưa hoàn tất xây đập đã cho tích nước là một việc làm liều lĩnh. Và càng nguy hiểm hơn nếu vỡ dây chuyền, khi đó, thảm họa sẽ không lường hết được.
