Đến xã Thài Phìn Tủng (thuộc huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang) hôm nay, chúng ta dễ dàng chứng kiến sự phát triển về nhiều mặt. Cùng với những chính sách an sinh xã hội của Đảng và Nhà nước, nhiều dự án của các tổ chức phi chính phủ, trong đó có Quỹ Môi trường toàn cầu, đã góp phần làm thay đổi diện mạo nơi đây.
Thài Phìn Tủng theo tiếng Mông là “nhà trên hố nước”. Sở dĩ gọi như vậy là vì khi trời mưa, nước rơi xuống chảy tràn trên bề mặt, nhưng được một lát thì mất hút trong lòng đất. Đây là một trong những xã nghèo nhất của huyện Đồng Văn. Câu nói “Sống trên đá, chết vùi trong đá” đã từ lâu như một lời nguyền. Cả xã là một rừng đá tai mèo nhọn hoắt. Nước thiếu, đất thiếu, vốn thiếu, thông tin về kinh nghiệm làm ăn, áp dụng khoa học kỹ thuật thiếu, khiến bà con nơi đây chỉ biết lật đá trồng ngô, nên cái nghèo cứ đeo bám dai dẳng.
Điều đáng ngạc nhiên là Thài Phìn Tủng đang lưu giữ nhiều nguồn gen thực vật quý hiếm lần đầu tiên phát hiện được nhờ chương trình hợp tác Việt Nam – Thụy Điển về phát triển nông thôn năm 1999. Đó là các loài thông đỏ bắc hay còn gọi là thông đá (theo cách gọi của địa phương), hoàng đàn rủ, dẻ tùng sọc nâu và thông tre lá ngắn, là những loài thuộc nhóm thông có giá trị kinh tế và sinh thái đặc biệt. Hai trong số bốn loài đã nêu được ghi vào Sách Đỏ Việt Nam (năm 2007), đó là thông đỏ bắc và hoàng đàn rủ. Vì vậy, năm 2003, Quỹ Môi trường toàn cầu, Chương trình tài trợ các dự án nhỏ (GEFSGP) đã tài trợ cho Trung tâm Đa dạng và An toàn sinh học dự án “Bảo tồn và phát triển nguồn gen quý hiếm, bảo vệ đa dạng sinh học ở xã Thài Phìn Tủng, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang”, mã số VN/02/004. Dự án với mục tiêu: Điều tra, khảo sát khu phân bố, thử nghiệm dâm hom 4 loài thông (thông đỏ bắc, hoàng đàn rủ, dẻ tùng sọc nâu và thông tre lá ngắn); đồng thời xây dựng mô hình sản xuất phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương để tăng thu nhập của cộng đồng, giảm khai thác tài nguyên rừng, góp phần bảo tồn các loài có nguy cơ tuyệt chủng và bảo vệ rừng.
Sau 3 năm thực hiện, dự án đã thu được một số kết quả đáng khích lệ: Phát hiện được thêm 8 loài thực vật quý hiếm, được ghi vào Sách Đỏ Việt Nam (năm 2007), đó là: Thông 5 lá Pà Cò, đỉnh tùng, du sam đá vôi, thiết sam lá ngắn, thiết sam đông bắc, bảy lá một hoa và mã hồ, đồng thời còn phát hiện thêm được nhiều cá thể của các loài quý hiếm. Dự án còn xây dựng được một vườn ươm, tạo được 9.500 cây giống các loài quý hiếm bằng cành hom. Dự án cũng dành kinh phí xây dựng một số mô hình sản xuất, bước đầu mang lại hiệu quả kinh tế, tạo được niềm tin cho người dân.
Từ những kết quả thu được, Quỹ Môi trường toàn cầu tiếp tục tài trợ dự án giai đoạn II với tên gọi: “Bảo tồn và phát triển nguồn gen quý hiếm của hệ sinh thái núi đá vôi ở xã Thài Phìn Tủng, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang”, mã số VN/06/11, thời gian thực hiện từ 2006-2009. Dự án đã tạo được một vườn sưu tập diện tích 2ha với nhiều loài cây quý hiếm có tại chỗ và trồng bổ sung.
Vẫn tại Thài Phìn Tủng, để góp phần làm thay đổi điều kiện sống khắc nghiệt của vùng núi đá trơ trọc, xung quanh vườn sưu tập, dự án đã gieo hạt cây keo đậu, vừa tạo hàng rào cây xanh, vừa cung cấp thêm chất hữu cơ, giúp các loài cây trồng quý hiếm tồn tại được trong thời gian đầu. Dự án còn trồng cỏ goatemala dưới hàng keo đậu để chuẩn bị thức ăn cho đàn bò trong tương lai.
Cũng cần phải nói rằng, việc có đến 3 dự án trên một địa bàn là chưa có tiền lệ đối với Quỹ Môi trường toàn cầu. Xã Thài Phìn Tủng may mắn có được điều này. Nếu như hai dự án trước, mục tiêu chính là bảo tồn và phát triển các loài thực vật quý hiếm đang đứng trước nguy cơ diệt vong, thì dự án thứ ba, thời gian thực hiện từ năm 2010 tới năm 2012, với tên gọi “Xây dựng mô hình bảo tồn và phát triển giống bò vàng vùng cao, góp phần cải thiện mức sống và nâng cao nhận thức về bảo tồn nguồn gen vật nuôi cho cộng đồng xã Thài Phìn Tủng” đã mang lại nhiều lợi ích cho người dân nơi đây. Với 270 triệu đồng hỗ trợ cho 33 gia đình, mỗi hộ được nuôi 1 con bò, trong đó 29 hộ nuôi bò đẻ và 4 hộ nuôi bò đực giống. Sau ba năm, từ 29 con bò mẹ, đàn bò đã tăng lên thành 58 con, có 16 con chuẩn bị đẻ lứa thứ hai. Nhiều hộ gia đình rất vui vì chỉ cần bán một con bê, được 7 triệu đồng thì đã trả được đủ vốn cho dự án, được lãi một con bò mẹ và một con bê. Vừa qua, Ban Điều hành dự án đã bàn giao 390 triệu đồng của Quỹ Môi trường toàn cầu cho xã Thài Phìn Tủng. Số tiền này địa phương sẽ quản lý và tiếp tục cho các hộ nghèo vay để phục vụ sản xuất với mức lãi ưu đãi (0,4%/năm).
Có thể thấy, việc thực hiện dự án chưa dài, nhưng Quỹ Môi trường toàn cầu, Chương trình tài trợ cho các dự án nhỏ đã để lại dấu ấn tốt đẹp ở xã Thài Phìn Tủng cả về mặt khoa học, cũng như sự trợ giúp để người dân nơi đây từng bước vươn lên trong công cuộc xóa đói, giảm nghèo.
