ThienNhien.Net – Những trận lũ quét và sạt lở gây thiệt hại nghiêm trọng xảy ra gần đây tại bang Uttarakhand phía bắc Ấn Độ đã hé lộ lỗ hổng trong công tác chuẩn bị phòng tránh thiên tai, đồng thời cho thấy sự xao lãng đáng lo ngại đối với vấn đề môi trường trong phát triển tại khu vực miền núi nước này. Các phân tích dưới đây về mặt trái của phát triển kinh tế thiếu bền vững ở một khu vực của Ấn Độ hy vọng cũng sẽ là kinh nghiệm mà chúng ta có thể tham khảo.
Trận lũ cách đây chưa đầy 2 tháng tại bang Uttarakhand, Ấn Độ đã làm hàng nghìn người chết, mất tích hoặc mất nhà cửa, phá hủy nhiều làng mạc, đường sá và nhiều công trình trọng điểm. Nguyên nhân là do mưa lớn kéo dài nhiều ngày gây lũ, khiến một con đập địa phương bị nứt. Các nhà khoa học cho hay, trước khi thảm họa xảy ra, một hồ nước ở khúc đầu sông băng Chorabari đã gần tràn vì băng tan. Ngoài ra, đợt gió mùa bất thường tràn vào Ấn Độ sớm trước dự tính nửa tháng cũng được cho là nguyên nhân góp phần gia tăng thiệt hại do lũ. Tuy nhiên, bên cạnh những nguyên nhân khách quan trên còn có một số nguyên nhân chủ quan mà nếu tiên liệu và tránh được, Ấn Độ đã không phải chịu mất mát nhiều đến thế.
Phát triển thiếu bền vững
Mưa trái mùa xét cho cùng chỉ là một dấu hiệu của sự thay đổi mô hình gió mùa ở Ấn Độ và có thể coi là biểu hiện của kiểu thời tiết cực đoan được dự đoán sẽ xuất hiện ngày càng nhiều tại đây do tác động của biến đổi khí hậu.
Tuy nhiên trên thực tế còn có nhiều vấn đề quan trọng khác bên cạnh những lỗ hổng trong việc phát hiện và cảnh báo sớm thiên tai, phòng chống ứng phó với thảm họa… Đó là vấn đề phát triển kinh tế ồ ạt, thiếu bền vững.
Một số tổ chức phi chính phủ (NGO) hoạt động trong lĩnh vực môi trường cho rằng chính quyền bang Uttarakhand đang thúc đẩy triển khai hàng loạt dự án thủy điện, đồng thời khuyến khích phát triển du lịch không bền vững mà lờ đi những nguy cơ về môi trường.
Theo báo cáo kiểm toán công bố năm 2013 của bang Uttarakhand, hiện toàn bang có tới 42 dự án thủy điện đang hoạt động và hơn 203 dự án khác đang trong quá trình giải tỏa mặt bằng hoặc đang thi công.
Kể từ khi thành lập (năm 2007) đến nay, Cơ quan quản lý thảm họa của bang vẫn chưa hề tổ chức dù chỉ một cuộc họp. Trong khi đó, những đống đổ nát từ hoạt động đào bới, xây dựng vẫn hàng ngày bị đổ trực tiếp xuống sông, các nhà máy vẫn liên tục mọc lên, đe dọa hệ sinh thái và độ ổn định của các sườn núi.
Đáng nói, các nhà máy này không có giải pháp cụ thể nào để tránh nguy cơ lũ quét như trồng cây chống sạt lở, xói mòn đất tại khu vực giải tỏa quanh các nhà máy thủy điện…
Đánh giá qua loa
Trong một báo cáo công bố hồi tháng 6 năm nay, Mạng lưới Đông Nam Á về đập, sông ngòi và con người cho biết, Hội đồng phê chuẩn các dự án lưu vực sông thuộc Bộ Môi trường và Rừng Ấn Độ đã thông qua tất cả các dự án từ năm 2007 – 2012 mà không đánh giá được tác động tích lũy của chuỗi dự án thủy điện trên một số con sông.
Mạng lưới này cũng đồng thời chỉ trích một báo cáo của Hội đồng Nhóm cấp bộ trưởng Liên bộ (IMG) của Ấn Độ đánh giá thiếu khách quan đối với 60 dự án thủy điện ở thượng nguồn sông Hằng, lờ đi sự phản đối của cộng đồng địa phương.
Báo cáo còn thể hiện sự hạn chế trong hiểu biết về khoa học sông ngòi cũng như trong việc tính toán chiều dài các con sông chịu ảnh hưởng của đập cùng khoảng cách và độ dốc của các dự án vốn tác động xấu tới dòng chảy của sông.
Nghiêm trọng hơn, báo cáo này đã đưa ra kết luận sai lầm khi khẳng định không cần phải xả nước trong thời kỳ gió mùa trong khi thực tế, việc làm ấy là hết sức cần thiết.
Liên quan đến quy hoạch phát triển khu vực Himalaya, bà Sunita Narain, Giám đốc Trung tâm Khoa học và Môi trường Ấn Độ, cho rằng “chẳng có gì phải tranh cãi về vấn đề phát triển ở khu vực Himalaya, quan trọng là nên phát triển thế nào để không gây hại tới môi trường mà thôi. Riêng việc thay đổi mô hình gió mùa đòi hỏi chúng ta phải tận dụng từng giọt mưa và không được phép biến mưa thành lũ lụt hủy hoại môi trường và cuộc sống người dân. Chỉ khi đó, thảm kịch ở dãy Himalaya mới không lặp lại”.
