ThienNhien.Net – Từ khi các lò titan lộ thiên đi vào hoạt động, thành quả đầu tiên mà dân các tỉnh ven biển miền Trung nhận được là đất trời lộn tùng phèo. Từ chỗ chỉ quen với gió, bão biển, giờ phải tập làm bạn với gió, bão cát.
Cát quất ràn rạt vào mặt, vào bát canh như đạn súng hoa cải. Bao nhiếu nước ngầm hiếm hoi được ưu tiên để rửa quặng và đến lượt nước thải quặng làm bẩn nước ngầm. Đặc sản không mời mà đến nữa là các hố tử thần rộng mênh mang sâu hun hút mọc như nấm, khiến không ít người sa chân bỏ mạng.
Tại tỉnh Bình Định, địa phương đi đầu cả nước trong việc khai thác titan, chưa đến nửa trong số gần 300 ha sau khai thác được trồng lại rừng như đã cam kết. Đã thế, phần lớn rừng trồng mới đều không đạt yêu cầu, nhiều diện tích rừng trồng bị cát bồi lấp trở lại.
Hoàn thổ còn tệ hơn. Quá nửa trong tổng số gần 300 ha đã khai thác xong titan vẫn chưa được san lấp lại. Không ít doanh nghiệp hết hạn khai thác vẫn chưa hoàn thổ, biến nhiều hố titan thành hố tử thần.
Bẫy lộ thiên
Trên một công trường ở thôn Hòa Hội Nam (xã Mỹ Thành, huyện Phù Cát, Bình Định), một doanh nghiệp tên là An Trường An khai thác titan xong rời địa bàn. Họ để lại nhiều hố ngập 3-7 mét nước dọc đường liên thôn. Sáng 16/1, bốn đứa trẻ trèo lên bè xốp nghịch trên một trong những hố đầy nước ấy.
Bè lật, em Võ Bá Quân, học sinh Lớp 8 Trường THCS Mỹ Thành, chết đuối. An Trường An lúc ấy mới quay lại san lấp hố và bồi thường cho cha mẹ nạn nhân 100 triệu đồng. Trước sức ép của gia đình, mới đây, An Trường An phải bồi thường thêm 400 triệu đồng.
Theo Công an xã Mỹ Thành, trước đó, nơi đây từng xảy ra ít nhất hai vụ học sinh đuối nước trên hố titan. Vụ gần nhất là chiều 18/7/2012. Em Cao Văn Hải, học sinh Lớp 9 Trường THCS Mỹ Thành, cũng tử nạn dưới hố titan khi đi chăn bò. Ông Trần Đình Thời, Phó Chủ tịch Huyện Phù Mỹ, còn cho biết hai trường hợp công nhân khai thác titan chết vì bị điện giật dưới hố nước ở địa bàn huyện ông.
Khai thác titan sa khoáng là lộ thiên. Bên cạnh sự dễ dàng hơn so với việc phải đào hầm, khai thác lộ thiên còn là cái bẫy làm bùng phát ô nhiễm. Theo ông Nguyễn Thành Sơn, Tập đoàn Than&Khoáng sản Việt Nam, đặc thù của công nghệ lộ thiên là có mức độ xâm hại đến môi trường rất lớn, đặc biệt là môi trường đất và nước.
Bờ biển dài trên 50 km của hai huyện Phù Cát và Phù Mỹ của tỉnh Bình Định vốn dày đặc rừng phi lao phòng hộ do dân địa phương trồng từ 20-30 năm qua. Giờ đây, lá phổi tự nhiên, hàng đê xanh quanh năm trở nên xơ xác. Không còn rừng dương để tựa lựng, bờ biển nhiều chỗ lở loét vì bị sóng đánh.
Dự án khai thác titan đến đâu, từng khu rừng dương lần lượt gục ngã đến đó. Đền bù xong, doanh nghiệp cứ thế thản nhiên triệt hạ các gốc phi lao vâm vức trước sự bất lực của những người dân yếm thế. Có bà con xót quá bỏ cả việc làm, cơm đùm cơm nắm đến túc trực bên những hàng thông lưu niên.
Nhà máy titan còn bóc sạch bách mặt cát với lớp thực bì tự nhiên ổn định tự ngàn đời nay. Các cồn cát tự nhiên không còn ngủ yên nữa. Chúng thức giấc và bay tán loạn. Cả một dải bờ biển thành sa mạc cát. Các cồn cát nhân tạo khổng lồ, kết quả của việc vun đống do đào hố để múc titan, hình thành.
Mỗi khi nổi gió, khô nắng, bụi mù mịt. Đang ăn, cát bay rào rào vào mâm nhiều đến mức có nhà đành bỏ bữa. Quanh các khu vực khai thác titan, nhiều vùng đất canh tác bỏ hoang. Cát lấp dày lớp đất dinh dưỡng mỏng manh khiên không cây gì sống nổi.
Một nhà máy chế biến xỉ titan trên địa bàn xã Mỹ Thành, huyện Phù Mỹ, được cho là có công nghệ hiện đại. Nhưng từ xa đã ngửi thấy mùi hôi khét nồng nặc. Bữa cơm mà trùng với thời điểm nhà máy nhả khói, phải đóng cửa để tránh cát và khói bay vào mâm. Khảo sát mới đây của Bộ Tài nguyên và Môi trường cho thấy thành phần bụi trong không khí tại các điểm đo đều vượt 4 – 6 lần tiêu chuẩn chất lượng không khí cho phép theo Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia về Nước thải Công nghiệp ban hành năm 2009 (QCVN 24: 2009/BTNMT).
Khát khô nước ngầm
Riêng xã Mỹ Thành đã có hơn 10 doanh nghiệp khai thác titan, chiếm 1/3 tổng số công ty được cấp phép trên địa bàn tỉnh Bình Định. Dọc bờ biển xã này, nổi bật những giàn khoan hút titan, ụ cát cao ngút trời và chi chít những hầm hố nham nhở sâu hàng chục mét. Dưới hố sâu rộng ngoác là những bè hút cát, giàn lọc titan và những đường ống phun nước đen ngòm ào ào.
Hầu hết nước từ quá trình tuyển khoáng cho chảy trực tiếp ra biển, không qua giai đoạn xử lý nào. Trước, chèo thuyền ra xa bờ vài chục mét là có thể đánh bắt được hải sản đủ cho bữa ăn hằng ngày. Nay hầu như không còn con nào sống nổi. Nước đục ngầu, bùn lắng bám đầy bờ. Dưới đáy biển, bùn đen dày cộp, nhiều loài giáp xác chết nằm xếp lớp.
Hàng trăm máy bơm thi nhau hút nước ngầm để tuyển quặng. Đã thế, mặn xâm nhập sâu khiến nước ngọt nhiều nơi không dùng được nữa. Giếng nhiều nhà cạn kiệt. Theo Thanh tra Sở Tài nguyên và Môi trường Bình Định, hầu hết doanh nghiệp được cấp phép khai thác đều sử dụng ồ ạt nước ngầm, quá số lượng cho phép hoặc tự ý khai thác mà không có giấy phép. Một trong những điển hình là Công ty Ban Mai. Chỉ được cấp phép đào một giếng nước ngầm nhưng doanh nghiệp này đã tự ý khai thác tới sáu giếng.
Vẫn theo kết quả thanh tra của Bộ Tài nguyên và Môi trường tại tám doanh nghiệp titan ở Bình Định, tất cả các cơ sở này đều mắc sai phạm. Khi lập hồ sơ xin khai thác tian, phần lớn doanh nghiệp đều làm cho có.
Nhiều báo cáo đánh giá tác động môi trường được phê duyệt không nêu thời gian khai thác, công suất thiết bị, số lượng thiết bị khai thác, thậm chí không nêu cả sản phẩm khai thác.
Kiểm tra hồ sơ của các tổ chức có hoạt động khoáng sản titan tại Sở Tài nguyên và Môi trường Bình Định, Thanh tra Bộ Tài nguyên và Môi trường còn nhận thấy các báo cáo đánh giá tác động môi trường chưa đề cập đến vấn đề quản lý tổng hợp môi trường tại khu vực tập trung nhiều dự án.
Các báo cáo có đề cập ảnh hưởng của bụi, nước thải sinh hoạt, rác thải sinh hoạt của từng dự án nhỏ. Tuy nhiên không thấy nêu mối liên hệ giữa các yếu tố đó với nhau. Thành thử không thấy có đánh giá tác động môi trường tổng hợp của nhiều dự án lên một khu vực.
Hậu quả của các tác động tổng hợp ấy, vì thế, không được quan tâm như nạn chăt phá rừng phòng hộ, thảm thực vật trên diện tích lớn, và áp lực tổng lượng chất thải sinh hoạt, chất thải nguy hại cho địa phương.
| “Từ khi các công ty khai thác titan làm biến mất những thảm thực vật lâu đời, titan nặng hơn nằm lẫn trong cát đã bị lọc mất, chẳng còn gì giữ chân, cát không thể trụ nổi cùng gió biển. Trước đó còn có thảm thực vật che phủ, còn có lẫn cát nặng là quặng thì ổn định. Nay chỉ còn thành phần nhẹ thì xảy ra nạn cát bay. Rồi một số doanh nghiệp thải nước, bùn dơ ra biển mà mình chưa quan tâm. Thải như nhế là không có đúng” – Ông Lê Minh Tuấn, Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo Phòng chống Tham nhũng Tỉnh Bình Định. |
(Còn nữa)
