Thủy điện Việt Nam đi “ngược chiều” thế giới: Cần chấm dứt cảnh ai cũng làm thủy điện

ThienNhien.Net – Đó là ý kiến của PGS-TS Phạm Hồng Giang, Chủ tịch Hội Đập lớn và phát triển nguồn nước Việt Nam.

Nhiều hạng mục như âu tàu, cửa xả đáy… thủy điện thế giới làm nhưng VN không làm, có phải do chúng ta chưa có quy chuẩn cụ thể cho việc xây dựng thủy điện không, thưa ông?

Chính phủ đã có Nghị định 72 quy định về an toàn đập, nhưng để cụ thể hóa hơn các quy định này lại chưa có được các văn bản pháp lý tiếp theo.

Thực tế chúng ta đang thiếu những thể chế nghiêm ngặt khi phê duyệt, quy hoạch, quản lý và giám sát với các dự án thủy điện.

Trách nhiệm giữa các bộ có liên quan từ Công thương, Tài nguyên – Môi trường, Xây dựng… vẫn chưa rõ ràng. Chưa kể, việc quản lý được phân cấp về địa phương nhưng nhân lực tại địa phương lại thiếu am hiểu chuyên môn, cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng dễ dãi trong phê duyệt dự án thủy điện.

Chỉ nói đơn giản như quy trình vận hành liên hồ chứa, các công trình lớn đa số đã được phê duyệt quy trình vận hành, nhưng với các bậc thang thủy điện vừa và nhỏ dày đặc ở miền Trung, Tây nguyên, quy trình vận hành liên hồ lại đang rất thiếu hoặc sơ sài.

Theo ông, sai lầm lớn nhất trong phát triển thủy điện ở VN hiện nay là gì?

Phát triển thủy điện VN có nhiều thiếu sót trong tất cả các khâu, từ quy hoạch tới quản lý xây dựng. Quy hoạch không xem xét phê duyệt kỹ càng, không đặt dự án trong tổng thể phát triển nguồn nước trong lưu vực. Quản lý xây dựng từ thiết kế đến thi công đều buông lỏng.

Các công trình lớn của nhà nước được tập trung làm khá tốt, có các chuyên gia nước ngoài, nhưng nhiều đập nhỏ làm ào ào, xét duyệt gần như không có. Ở các nước, chủ nhiệm công trình không phải ai cũng làm được, mà phải có chứng chỉ, có thời gian tập sự, kinh nghiệm thực tế. Nhưng VN ai cũng làm thủy điện được.

Chúng ta còn buông lỏng quản lý vận hành nhà máy, coi nhẹ, thậm chí bỏ qua tác động của việc thay đổi dòng chảy đến môi trường và dân sinh ở hạ du.

Sau những sự cố thủy điện liên tiếp thời gian qua, theo ông, cần chấn chỉnh như thế nào đối với quy hoạch và phát triển thủy điện, đặc biệt thủy điện nhỏ và vừa hiện nay?

Phải chấn chỉnh từ chính sách, thể chế đến lựa chọn nhân lực – các chủ đầu tư được tham gia thủy điện. Cần quy định rõ hơn bộ tiêu chuẩn, tiêu chí an toàn đập như bắt buộc phải có các yếu tố kỹ thuật nào…

Mặt khác, quản lý đập và an toàn đập là lĩnh vực chuyên môn đặc thù, người chịu trách nhiệm phải được đào tạo nghiêm túc, có kinh nghiệm thực tế. Không thể ai cũng tham gia làm thủy điện, mà phải am hiểu và có kinh nghiệm.

Các sự cố diễn ra tới thời điểm này chủ yếu xảy ra với các thủy điện do tư nhân làm, cho thấy hậu quả từ sự thiếu kinh nghiệm trong quản lý và vận hành, cũng như cẩu thả và thiếu trách nhiệm với công trình và người dân địa phương. Như chủ đầu tư thủy điện Đắk Mek 3 vừa qua phát biểu rất phi kỹ thuật, làm sao xe ben có thể đâm vỡ đập thủy điện, nếu như không phải anh thi công ẩu, sai quy trình.

Việc phát triển thủy điện vẫn rất cần thiết, vì đây là nguồn năng lượng sạch và tái tạo trong bối cảnh các nguồn năng lượng khác đang cạn dần. Đa dạng hóa các nguồn đầu tư thủy điện cũng là hợp lý, nhưng phải tăng cường quản lý, kiểm soát chặt chẽ.

Theo tôi, phải sớm chấm dứt tình trạng ai cũng được làm thủy điện. Cùng với việc rà soát quy hoạch, loại bỏ các dự án thủy điện chậm tiến độ quá lâu, thiếu hiệu quả, Bộ Công thương cần sớm xây dựng tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư thủy điện đủ năng lực, đủ kinh nghiệm và tài chính.

Mặt khác, không nhất thiết phải xây dựng ồ ạt tới cả gần 1.000 đập thủy điện, trong khi nhiều đập chỉ có công suất vài MW. Thay vào đó, cần học hỏi kinh nghiệm các nước đang lập phương án nâng cao công suất thủy điện bằng cách tôn cao các đập hiện có và nâng cao hiệu suất thủy điện bằng công nghệ hiện đại hơn.