- Chương trình diễn đàn mở bàn về vấn đề xây dựng đập thủy điện Xayaburi (Ảnh: TERRA)
Thông tin của TERRA cho biết tại diễn đàn, Tập đoàn Điện lực Thái Lan (EGAT) đã phải đối mặt với nhiều câu hỏi hóc búa của đại diện các nhóm cộng đồng sinh sống trong lưu vực sông Mê Kông, các tổ chức xã hội dân sự và các nghị sĩ Thái Lan về việc ký kết không công khai Hợp đồng mua điện (PPA) từ Xayaburi hồi tháng 10/2011, ngay trước khi diễn ra cuộc họp cấp bộ trưởng các nước tiểu vùng sông Mê Kông ở Siem Reap (tháng 12/2011).
Pharuhas Wongthanes, Giám đốc về Kinh tế năng lượng của EGAT giải thích: việc kí kết hợp đồng PPA diễn ra sau khi có thông báo chính thức của Chính phủ Lào rằng quá trình Thông báo, tham vấn và đồng thuận trước (PNPCA) theo đòi hỏi của Hiệp định Mê Kông 1995 đã hoàn tất. Vị giám đốc này cũng khẳng định Chính phủ Lào đã gửi thư thông báo cho EGAT sau khi hoàn thành nghiên cứu rà soát vào tháng 8/2011.
“Tôi nghĩ rằng với nỗ lực xoa dịu lo lắng của các nước láng giềng trong khu vực Mê Kông, Lào đã cam kết tiến hành những nghiên cứu sâu hơn. Nếu đây là điều cần thiết, tôi chắc rằng họ sẽ thực hiện.” – Pharuhas tuyên bố, mặt khác thừa nhận rằng các công việc xây dựng trên thực tế vẫn đang được xúc tiến. Vị đại diện của EGAT cho rằng Hội nghị cấp bộ trưởng của Ủy hội sông Mê Kông hồi tháng 12 năm ngoái mới chỉ đi đến thống nhất là sẽ tiếp tục nghiên cứu, chứ không hề quyết định sẽ tạm dừng xây dựng Xayaburi.
Nhiều người đặt dẩu hỏi chấm về tính minh bạch của việc ký kết PPA giữa EGAT và Tập đoàn Ch. Karnchang, đơn vị đầu tư trực tiếp công trình, bởi việc ký kết được thực hiện vào ngày 29/10/2011, ngày nghỉ của Thái Lan. Để trả lời, vị đại diện của EGAT chỉ hé lộ thông tin duy nhất, đó là lễ ký kết diễn ra trên lãnh thổ Lào và trước sự chứng kiến của Chính phủ Lào.
Không chấp nhận lý lẽ sơ sài của EGAT, phần lớn những người tham gia diễn đàn vốn là người dân địa phương trực tiếp bị ảnh hưởng bởi việc xây dựng đập Xayabury tuyên bố họ sẽ đưa vụ việc lên Tòa án và yêu cầu hủy bỏ việc ký kết. Vấn đề cần xem xét ở đây là liệu việc ký kết PPA giữa EGAT và Ch.Karnchang có đi ngược lại chủ trương của Chính phủ Thái Lan không, hay là bản thân Chính phủ cũng cần chịu trách nhiệm về những sai sót của mình trong quản lí xây đập thủy điện.
Somphop Netlai, người đứng đầu Mạng lưới cộng đồng Mê Kông ở Thái Lan, chia sẻ bức xúc: “Chính phủ và EGAT chưa bao giờ lắng nghe chúng tôi, cho dù chúng tôi đã gửi cho họ kết quả nghiên cứu đáng tin cậy cho thấy rằng con đập này sẽ gây ra những thiệt ngại nghiêm trọng như thế nào tới đời sống và nguồn tài nguyên thiên nhiên. Rõ ràng những thiệt hại này còn lớn hơn nhiều so với số tiền họ bỏ ra xây đập. Có lẽ ai đó phải xả thân để bảo vệ Mê Kông một cách cực đoan thì may ra họ mới chịu để tâm”.
Trong khi đó, Surajit Chiratvet, một thành viên của Tiểu ban về Điều tra tham nhũng và Thúc đẩy quản lý thuộc Thượng viện Thái Lan tỏ ra lo ngại về vấn đề quản lý. Ông cho biết Tiểu ban đã yêu cầu EGAT công bố công khai hợp đồng PPA và thư thông báo chính thức của chính phủ Lào về quá trình PNPCA đã hoàn tất. Cùng với đó, EGAT sẽ phải giải trình tính hợp pháp của việc ký kết PPA. Thượng nghị sĩ Surajit cũng cho biết thêm cho tới thời điểm này Tiểu ban mà ông tham gia vẫn dựa trên căn cứ rằng việc hoàn thành tiến trình PNPCA là điều kiện tiên quyết cho việc kí kết PPA giữa EGAT và Ch. Karnchang.
Niratch Phuriphanpinyo, Đại diện Cục Tài nguyên nước thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường Thái Lan cho biết với vai trò là đầu mối Ủy ban sông Mê Kông tại Thái Lan, cơ quan này đã tổ chức lấy ý kiến công khai về dự án do có những ý kiến chỉ trích thông tin dự án không đầy đủ. Đây là một phần của quá trình PNPCA tại Thái Lan. Trái ngược với biện hộ của EGAT, vị đại diện cơ quan chính phủ này khẳng định rất rõ ràng rằng theo đánh giá của Ủy ban sông Mê Kông tại Thái Lan quá trình PNPCA vẫn chưa hoàn tất.
Thượng nghị sĩ Chakradhama, cùng là thành viên của Tiểu ban về Điều tra tham nhũng và Thúc đẩy quản lý thuộc Thượng viện Thái Lan cho rằng hành động vội vàng kí kết PPA có khả năng là do ngân hàng Thái đề ra yêu cầu chỉ duyệt vốn vay cho Ch.Karnchang khi PPA được thông qua. “Không biết liệu rằng trong câu chuyện này có bất kì áp lực nào từ các ngân hàng không” – Chakradhama chia sẻ.
Ông Montree Chantawong, điều phối viên chiến dịch của TERRA cho biết: “Sự vồ vập của EGAT trong thương vụ Xayaburi khiến người ta không khỏi nghi ngờ về xung đột lợi ích bởi EGCO – một công ty con của EGAT – sẽ được hưởng lợi từ dự án với tư cách đối tác”
Thất bại của EGAT trong việc kí kết PPA một cách công khai đã chỉ ra những sai sót nghiêm trọng trong quá trình đàm phán dự án Xayabury; không chỉ là thiếu sự tham vấn cộng đồng, thiếu tính minh bạch và trách nhiệm mà hơn thế, nó đã thể hiện sự thất bại một tiến trình mang tính khu vực dưới Hiệp định Mê Kông, được kỳ vọng sẽ diễn ra đáng tin cậy và vì mục tiêu ổn định chung của cả khu vực.
Hơn 100 đại diện cho các cộng đồng người dân Thái Lan sinh sống trong lưu vực sông Mê Kông cũng đã lên tiếng bày tỏ bất bình trước sự biến động của con sông do ảnh hưởng của đập thủy điện Trung Quốc phía thượng nguồn sông Mê Kông. Tại ngày diễn đàn thứ hai tại tỉnh Mukdahan, những người tham gia đã trưng bày hàng loạt bằng chứng và kết quả nghiên cứu về những thay đổi và tác động đối với hệ sinh thái Mê Kông. Diễn đàn khép lại bằng một thông điệp rõ ràng: yêu cầu kiên quyết không xây thêm đập trên sông Mê Kông.
