ThienNhien.Net – Khi xã hội ngày càng phát triển thịnh vượng, con người đã từng bước thay đổi cảnh quan bằng rất nhiều cách để đối phó với lũ lụt. Tuy nhiên, hoạt động ứng phó này đôi khi không có tác dụng, thậm chí có thể phản tác dụng. Và hàng năm lũ lụt vẫn kéo đến, gieo rắc vô số tổn thất, thiệt hại về cả người và của…
Đối phó với lũ lụt
Ở phương Tây, đa phần đất đai đã được con người trải nhựa làm đường và tiến hành bê tông hóa đồng loạt. Dễ thấy là lớp phủ mặt đường này không phải một miếng bọt biển tốt vì chúng khiến cho hầu hết lượng mưa tích tụ lại đều biến thành dòng chảy. Trong một khu công nghiệp không có hệ thống tiêu thoát nước hữu hiệu, có lẽ không cần quá nhiều mưa cũng có thể gây ra lụt nặng.
Nhiều thành phố đã xây dựng các cống dẫn nước bằng bê tông để phòng ngừa lũ lụt. Khi mưa nhiều, nước sẽ chảy vào trong các cống dẫn chạy quanh khu vực ngoại ô thành phố, nơi nước được hấp thụ tốt hơn. Song, biết đâu một lúc nào đó chính những cống dẫn nước này lại gây lũ lụt. Bản thân hoạt động rải bê tông, nhựa đường trên mặt đất cũng đã đồng nghĩa với việc chúng ta đang cắt đi một phần của miếng bọt biển tự nhiên và dồn thêm nước vào phần bọt biển còn lại.
Tương tự, con người xây rất nhiều đê chống lũ. Có thể hình dung đây là những bức tường thành lớn được xây dựng dọc các bờ sông để ngăn sông tràn ra thành lũ. Trong suốt thời gian qua, những con đê này đã hoàn thành tương đối tốt sứ mệnh của mình, nhưng với những khu vực không có đê thì hoàn toàn ngược lại, sẽ phải hứng toàn bộ lượng nước lũ khi nước sông dâng lên. Hơn nữa, không khác đập là mấy, hệ thống đê có thể vỡ. Nếu điều này xảy ra thì việc những khu vực gần sông bị nước lũ nhấn chìm chỉ còn là vấn đề thời gian.
Riêng đối với hoạt động kiểm soát lũ dọc bờ biển, loài người thực chất không đạt được nhiều thành tựu. Những con sóng lớn có khả năng phá hủy các công trình xây dựng bằng cách gây xói mòn. Để kiểm soát xói mòn, chúng ta đã áp dụng phương pháp xây các hàng rào và đê chắn sóng. Song thực tế, chúng lại gây trở ngại cho tiến trình hình thành bãi biển bởi khi chúng ta ngăn nước di chuyển về phía bờ, biển không thể “chở” cát vào bờ tạo nên những bãi biển đẹp.
Đối với nhiều khu vực nội địa cũng vậy. Thoạt nhìn, người ta có thể tưởng rằng sông là một đặc trưng không đổi của cảnh quan nói chung, nhưng thật ra nó lại là một thực thể động, nhất là những con sông lớn như Mississippi (Hoa Kỳ), Dương Tử, Hoàng Hà (Trung Quốc)… Trải qua thời gian, sông dần dần mở rộng ra, rồi đột ngột chuyển hướng, thậm chí có thể biến đổi cả dòng chảy. Vì lý do này mà những vùng đất ven bờ sông thường có nguy cơ ngập lụt rất cao.
Lũ lụt đồng hành cùng thiệt hại
Thiệt hại nghiêm trọng nhất do lũ gây ra là thiệt hại về người và nhà cửa. Trong một trận lũ, lực đẩy của 61cm nước lũ đã đủ sức cuốn trôi một chiếc ô tô, và áp lực của 15cm nước cũng đủ để đẩy một người ngã và bị cuốn đi. Một dòng sông đang chảy không đủ mạnh để cuốn ta đi nhưng nước lũ thì khác, nó có thể tạo nhiều áp lực hơn một con sông bình thường hay một đại dương phẳng lặng. Lũ đến kéo nhiều nước tập trung vào một khu vực, đẩy áp lực nước lên cao, trong khi ở các khu vực khác hầu như lũ không tới. Lượng nước càng lớn, lực đẩy càng mạnh. Theo thống kê, trong số các nạn nhân thiệt mạng do lũ thì một nửa là do họ cố lái xe qua dòng nước dữ.
Trong những kiểu lũ, kinh hoàng nhất vẫn là lũ quét, xảy ra trong trường hợp lượng nước dồn tụ lại quá nhanh và quá nhiều. Lũ quét tới rất bất ngờ với lực đẩy mạnh có thể cuốn phăng cả người, ô tô, thậm chí là nhà cửa. Nếu lũ quét kèm theo mưa giông lớn trên một ngọn núi sẽ có sức tàn phá ghê gớm mà chúng ta không thể tưởng nổi.
Lịch sử Hoa Kỳ từng ghi nhận một trong những trận lũ quét nghiêm trọng nhất tại Big Thompson Canyon, Colorado vào năm 1976. Chỉ chưa đầy 5 giờ, mưa bão cách đó không xa đã đổ xuống khu vực này một lượng nước lớn hơn tổng lượng nước nó nhận được trong cả một năm. Sông Big Thompson River, thường ngày vẫn hiền hòa bỗng nhiên chảy xiết, mỗi giây đổ vào hẻm núi 882.000 lít nước. Lúc bấy giờ, hàng nghìn người đang tập trung phía trong hẻm núi để cắm trại kỷ niệm bang Colorado tròn 100 tuổi. Và lũ tới nhanh đến mức không ai kịp cảnh báo tránh lũ, kết quả là có 139 người chết và hàng trăm người bị thương sau khi lũ đi qua.
Tuy không quá nghiêm trọng, song ẩm ướt cũng có thể coi là một thiệt hại do lũ lụt. Đa số các tòa nhà đều có khả năng tránh mưa, tránh bão, song chúng khó tránh khỏi rỉ nước. Nếu mực nước đủ cao, sẽ có rất nhiều nước thấm dần vào các ngôi nhà, làm ướt mọi thứ và đặc biệt khi nước rút sẽ để lại nhiều bùn đất bám chặt và gây hư hỏng các công trình.
Trở lại thời điểm năm 1966, một trận bão lớn đã gây ngập lụt trên sông Arno, một dòng sông Italia chảy qua thành phố Florence – một trong những kinh đô nghệ thuật của thế giới, khiến toàn thành phố ngập trong nước, bùn đất và rác rưởi. Ngoài thiệt hại về người và nhà cửa, nơi đây còn chịu tổn thất lớn khi bộ sưu tập nghệ thuật của thành phố bị phá hỏng. Phải mất nhiều năm miệt mài làm việc, các nhà khoa học và các sử gia nghệ thuật mới phục hồi được phần nhiều trong số những đồ tạo tác bị hư hại.
Chưa hết, lũ lụt còn là điều kiện dẫn tới sự lan truyền dịch bệnh. Khi nước tràn vào một vùng, nó có thể cuốn theo tất cả các loại hóa chất, chất phế thải, gây nên tình trạng mất vệ sinh. Trong điều kiện ấy, bệnh dịch dễ dàng nảy sinh và lây lan, bởi đa số dịch bệnh đều truyền qua đường nước nhanh hơn là qua không khí.
Dù là quá khứ, hiện tại hay tương lai, loài người cũng chẳng bao giờ có thể làm lũ biến mất vì nó vốn nằm trong hệ thống thời tiết phức tạp của Trái đất và không phải hiện tượng dễ dàng tránh được. Tuy nhiên, bằng cách xây dựng hệ thống đập, đê, kênh đào công phu, tối tân, chúng ta sẽ có thể hạn chế tối đa sức tàn phá của lũ. Song, xét cho cùng, cách tốt nhất để tránh được thiệt hại từ những cơn lũ có lẽ chính là rời khỏi những khu vực dễ xảy ra ngập lụt.
