ThienNhien.Net – Từ các thí nghiệm hiện trường tại châu Phi kết hợp với mô hình nghiên cứu mới trên máy tính, các nhà khoa học thuộc Đại học Cambridge đã đưa ra được lời giải thích cho việc, tại sao và bằng cách nào một con chim lại đưa ra quyết định chấp nhận hoặc từ chối trứng của chim tu hú gửi nhờ. Phát hiện thú vị này đã cung cấp một cách nhìn độc đáo về cuộc chạy đua trong quá trình tiến hóa của các loài chim.
Cuộc chạy đua tiến hóa 20 triệu năm
Chỉ có 7 nhóm chim trên thế giới có tập tính tráo trứng hoặc đẻ trứng của chúng vào tổ của loài chim khác. Các nhà sinh thái học từ lâu đã bị thu hút bởi hành vi này, và họ coi đó như một minh chứng về sự tiến hóa trong hành vi của các loài chim.
Tiến sĩ Clarie Spottiswoode và Tiến sĩ Martin Stevens (Đại học Cambridge, Anh) đã nghiên cứu hai loài chim nhiệt đới ở châu Phi, trong đó có chim kí sinh tu hú và loài chim chủ – chiền chiện bụng hung.
Thời gian gần đây, hầu hết các nghiên cứu về chim tu hú đã được thực hiện tại những vùng ôn đới thuộc Châu Âu và Bắc Mỹ, nơi các loài tiến hóa tương đối sớm. Tuy nhiên, trong môi trường nhiệt đới, rất có thể sự tiến hóa của chim tu hú và chiền chiện bụng bung đã bị hãm lại trong cuộc chạy đua tiến hóa kéo dài tới 20 triệu năm. Các loài kí sinh đã tiến hóa bao giờ cũng thao tác tốt hơn vật chủ của chúng, trong khi nhiều vật chủ chỉ tự vệ bằng những phản ứng hết sức tinh tế nhằm chống lại mối đe dọa kí sinh.
Theo Tiến sĩ Spottiswoode, trứng của loài chiền chiện bụng hung có lẽ là đa dạng nhất trong số các loài chim trên thế giới, và đặc trưng này rất có thể là kết quả của cuộc đồng tiến hóa lâu dài với loài tu hú. Trứng của chiền chiện bụng hung có hoa văn khá đa dạng và phức tạp, điều này giúp chúng tránh được một phần nào sự giả mạo của các loài kí sinh.
Cẩn trọng với “kẻ lừa đảo”
Để tìm hiểu chính xác bằng cách nào chiền chiện bụng hung lại phát hiện ra những quả trứng khác loài, các nhà khoa học đã thiết lập hơn 100 thí nghiệm loại trừ ở miền Nam Zambia bằng cách tráo một quả trứng lạ vào tổ của chiền chiện bụng hung và chờ xem nó có bị từ chối không. Bên cạnh đó, họ cũng thu thập dữ liệu để nghiên cứu về khả năng nhìn của chim thông qua mô hình trên máy tính và sử dụng quang phổ để đo màu sắc của trứng cũng như dùng máy kỹ thuật số để phân tích các mẫu trứng phức tạp.
 |
Nghiên cứu cách loại bỏ trứng lạ của chim chủ (Ảnh: Wildlifeextra) |
Trước đây, việc phân tích được thực hiện bằng mắt thường, nhưng do khả năng nhìn của người và chim khác nhau rất lớn nên kết quả thu được không thật chính xác. Chim có thể phát hiện ánh sáng của tia cực tím vì chúng có tới 4 tế bào hình nón trong võng mạc, trong khi con người chỉ có ba. Loài chim, thậm chí có thể nhìn thấy rất nhiều màu sắc và hình dạng khác nhau.
Nhiều nghiên cứu cho thấy, chim chiền chiện bụng hung rất giỏi trong việc loại bỏ những quả trứng “hoang”. Chỉ một vài thay đổi nhỏ về màu sắc và hình dạng cũng đủ để chúng phát hiện ra những “kẻ lạ mặt”. Tuy nhiên, điều khó hiểu là chúng dường như không sử dụng tới những đặc điểm duy nhất có ở chính những quả trứng của mình.
Các đặc điểm được sử dụng để phân biệt trứng lạ đã được tìm thấy chính xác ở hầu hết các trứng của vật chủ và trứng kí sinh. Điều này cho thấy, chọn lọc tự nhiên đang tạo điều kiện để những quả trứng của chim tu hú trở nên giống trứng của các loài vật chủ hơn, và các loài vật chủ cũng sử dụng những thông tin tin cậy để đưa ra quyết định loại bỏ trứng kí sinh.
Nếu vật chủ thất bại trong việc phát hiện ra những quả trứng lạ, nó sẽ phải trả giá đắt. Vì các con chim tu hú sẽ nở ra đầu tiên, lớn hơn và nhanh chóng lấn át, thậm chí chiến đấu đến cùng với các con chim non của vật chủ. Trong khi đó, tổ của vật chủ chỉ chứa được một hoặc hai con tu hú trưởng thành, những chú chim này to gấp đôi chim chiền chiện bụng hung non và rất phàm ăn.
