Hoàng hôn trên Vườn quốc gia Bù Gia Mập

Vườn quốc gia Bù Gia Mập nằm ở phía Tây – Bắc tỉnh Bình Phước trên địa bàn hành chính các xã Đắc Ơ, Bù Gia Mập huyện Phước Long tỉnh Bình Phước. Phía Tây và Tây Bắc là suối Đăk Huýt, đường ranh giới Việt Nam – Campuchia. Phía Đông và Đông Bắc giáp tỉnh Đắc Nông. Tổng diện tích Vườn là 26.032 ha. Vùng đệm của Vườn có diện tích 15.200 ha (7.200 ha thuộc tỉnh Bình Phước và 8.000 ha thuộc Đắk Nông) .

Cơn mưa đầu mùa ào ạt đổ xuống khi chúng tôi bắt đầu bước chân vào rừng, nó chợt đến cũng chợt đi nhanh chóng để lại làn hơi nước mờ mịt trên các dãy núi thấp, con đường trơn trượt như báo hiệu một hành trình gian khổ và khó khăn khi khám phá Vườn quốc gia Bù Gia Mập. Nhưng cơn mưa dịu mát cũng hứa hẹn một đêm thu hoạch nhiều mẫu vật mà chúng tôi cần nghiên cứu.

Trên con đường ngoằn ngoèo từ ngoài vùng đệm để tiến vào vùng lõi của Vườn quốc gia, những người phụ nữ dân tộc Stiêng đang trở về nhà sau một ngày mệt nhọc làm rẫy mưu sinh và tìm kiếm thức ăn cho gia đình. Trên khuôn mặt họ hằn những nét mệt mỏi với chiếc gùi nặng trĩu gồm rau rừng, măng, củi, nhưng vẫn vui vẻ nhìn vào ống kính của chúng tôi.

Cư dân đầu tiên của Vườn quốc gia đón chào chúng tôi là một chú chim Diều hâu Milvus migran dũng mãnh, dưới chân nó là kẻ chiến bại trong cuộc đấu tranh sinh tồn của thế giới tự nhiên, một con rắn Cạp nong vàng Bungarus fasciatus, loài rắn cực độc và là mối đe doạ đối với rất nhiều loài rắn khác nhưng với những chiếc móng vuốc sắc và chiếc mỏ nhọn của Diều hâu, giờ đây nó trở thành miếng mồi ngon cho bữa điểm tâm của lũ con non mà Diều hâu mẹ mang về.

Cơn mưa nặng hạt đầu mùa vừa dứt, ánh mặt trời buổi chiều lấp ló trên ngọn cây, cả khu rừng như chợt tỉnh giấc sau một mùa khô khô hạn. Giọt mưa như tắm gội, gột rửa bụi bặm từng chiếc lá xanh, còn nhiều chiếc lá già sau năm tháng hoàn thành nhiệm vụ của mình chúng rơi xuống cuốn theo dòng nước và trở thành thức ăn cho các loài côn trùng đất, để tiếp tục nốt sứ mệnh tạo ra tầng mùn cho cánh rừng nơi đây trở nên tốt tươi.

Có lẽ mải mê kiếm ăn và không kịp trú mưa, loài Nhông xám Calotes mystaceus (một loài bò sát khá phổ biến ở nơi đây) đang phơi mình trên gốc cây mục bên ven đường để điều hoà thân nhiệt và cảm nhận làn hơi nước mát mẻ của mùa mưa đang đến gần. Ánh mắt láo liên của nó rất cảnh giác với những đe doạ xung quanh và chỉ cần một tiếng động nhỏ cũng đủ để cho nó ba chân bốn cẳng chạy trốn vào bụi cây rậm rạp gần nhất.

Khi chúng tôi đến Trạm kiểm lâm số 2 bóng tối đã bắt đầu bao trùm lên khu vực Vườn quốc gia, những tia nắng cuối ngày rực cháy như muốn xuyên thủng từng đám rừng rậm rạp không lối đi. Từng đàn chim cất tiếng rủ nhau, gọi bầy về nghỉ ngơi sau một ngày kiếm ăn mệt nhoài trong ngôi nhà bình yên của chúng.

Hoàng hôn lặng lẽ buông xuống trên khắp các cánh rừng Vườn quốc gia Bù Gia Mập. Nhìn xa mặt trời như một quả cầu lửa khổng lồ trước khi để lại màn đêm lặng lẽ và không chút bình yên của thế giới muôn loài đang đấu tranh sinh tồn và duy trì nòi giống cho đời sau hữu thụ. Cuộc sống vốn vẫn vậy, tạo hoá đã sinh ra muôn loài để tạo nên một chuỗi mắt xích sinh học, để cân bằng sinh thái, để loài này cộng sinh vào loài khác nếu chúng muốn tồn tại và phát triển.

Đâu đó trên những thân cây cổ thụ xù xì, loài Ve sầu vòi voi Pyrops sp. cất lên bản nhạc rừng cuối ngày hoà quyện vào tiếng gió, tiếng lá rơi xào xạc. Bản giao hưởng gần như bất tận ấy càng làm cho không gian của rừng vốn dĩ đã tĩnh mịch từ bao đời thêm một chút náo nhiệt trước khi bản hợp ca của muôn loài bò sát, ếch nhái lưỡng cư, chim, thú rừng ăn đêm cùng cất tiếng gọi bầy, gọi bạn tình, gọi một mùa mưa mới, gọi những mầm non mới nhú lên và gọi những bông hoa đầu mùa khoe sắc trên vùng đất bình yên của Vườn quốc gia Bù gia Mập.

Khi ánh đàn flash chiếc máy chụp hình của tôi loé lên, chú ve sầu vòi voi tội nghiệp cất cánh vụt bay. Có thể đây là lần đầu tiên trong đời nó cảm nhận thứ ánh sáng có cường độ mạnh như vậy. Đây cũng là khoảnh khắc hiếm hoi trong cuộc đời nghiên cứu đa dạng sinh học của tôi bắt được góc cánh trong của nó – dù đã nhiều lần ước mơ những bức ảnh để đời chỉ cho riêng mình.

Sau bữa chiều, chúng tôi chuẩn bị đèn dụng cụ bắt mẫu, và một số đồ dùng chuyên dụng cho công việc buổi tối đầy thách thức và gian nan, giờ này bọn vắt rừng đói khát cũng đã tỉnh thức để kiếm ăn. Chúng thèm thuồng những giọt máu của các loài máu nóng để có cơ hội đẻ trứng và sinh tồn. Da thịt chúng tôi cũng là món ăn khoái khẩu của hàng ngàn con vắt đang chờ đợi dưới thảm mục của Vườn quốc gia. Tuy nhiên càng nhiều loài hút máu này xuất hiện, tồn tại trong rừng có nghĩa là các khu rừng ở đây còn nhiều các loài thú, môi trường còn rất tốt vì chúng là con vật chỉ thị của môi trường rừng. Đi được một quãng ngắn, loài đầu tiên chúng tôi phát hiện là một chú Thằn lằn lá xiêm Dixonius siamensis, một loài thằn lằn rất hiếm vì chúng có kích thước rất nhỏ và rất nhanh nhẹn trong bóng đêm nên để bắt được chúng là một công việc khó khăn. Có thể nó vừa mới chén một bụng căng những con mối non béo ngậy nên bước chạy của nó có vẻ chậm hơn thường ngày.

Nằm chất đống dưới mặt đất là những chiếc vỏ cây Bằng lăng đang mùa thay lớp vỏ xù xì, chật chội và khoác lên mình chiếc áo mới. Bất chợt tôi nghe thấy âm thanh văng vẳng tiếng gọi bạn tình của loài Ễnh ương nâu Calluella guttulata, một loài cũng rất hiếm vì chúng chỉ được ghi nhận mới đây ở Vườn quốc gia Bù Gia Mập và đây là loài nhỏ nhất trong các loài ễnh ương được tìm thấy ở Việt Nam.

Vượt qua một cành cây đổ chắn ngang lối đi ven đường, anh chàng đồng nghiệp một thời Kiểm lâm của tôi cũng reo lên như nhận thấy được vẻ đẹp mê hồn của loài Lan dực giác sừng dài – Macropodanthus alatus đang treo mình trên một nhành cây nhỏ. Những bông hoa đầu mùa rực rỡ trên cành cây khô, mùi hương toả khắp cả một góc rừng như muốn mời chào những loài côn trùng ăn đêm về thưởng lãm và thụ phấn.

Không kém cạnh với nữ hoàng Lan dực giác sừng dài, ở một góc khuất và tối hơn, chùm Lan kiếm vàng Cymbidium finlaysonianum cũng e lệ buông mình trong bóng đêm. Đâu đó trên những chiếc lá, giọt mưa đầu mùa còn đọng lại phản chiếu với ánh đèn đêm giống như những viên ngọc sáng lấp lánh.

Sau những ngày khô hạn, loài Cóc mắt đó Leptobrachium sp. giật mình tỉnh giấc kiếm ăn để lấp đầy chiếc dạ dày rỗng tuếch của nó trong kỳ “ngủ khô” gần 6 tháng đã qua. Loài này thường sống trong các ống cây lồ ô còn đọng nước và chúng ở đó trong suốt những ngày tháng khô hạn và chỉ hoạt động kiếm ăn, giao phối vào mùa mưa hằng năm.

Đã quá nửa đêm chúng tôi vẫn tiếp tục đi ngược dòng suối Dakar, mùa này dòng suối chỉ còn là những khe nước nhỏ rất hiền hoà chảy và không hung dữ, đục ngàu như những ngày cuối tháng mùa mưa. Tuy nhiên, chúng tôi cũng hết sức cảnh giác với những cơn lũ đầu nguồn bất ngờ vì chỉ trong vài phút mực nước có thể dâng lên đến vài mét và cuốn phăng những vật cản đường chảy của nó. Bất chợt, trên một tảng đá gần bờ, loài thực vật sách đỏ Việt Nam – cây ổ kiến Hydnophytum formicarum đang khoe khoang chùm quả đỏ rực đưới ánh đèn và những chú kiến cộng sinh vào phần phình lên của gốc đang náo nhiệt hoạt động để giúp cho cây sống được nhờ vào dưỡng chất thải thức ăn thừa của lũ kiến tha về. Những phát hiện nho nhỏ và thú vị về loài thực vật này cũng có thể trở thành tư liệu hữu ích cho những bộ phim khoa học mà cuộc đời tôi ấp ủ trong tương lai gần.

Nằm cạnh một thác nước nhỏ, khu vực này rất nhiều cây gỗ thuộc họ Dầu Dipterocaspaceae có đường kính rất lớn. Tôi dừng lại và hét lên một cách sung sướng, khi thấy một loài thằn lằn ngón mới.

Trên đường trở về Trạm kiểm lâm số 2, một bất ngờ nữa lại đến với chúng tôi, loài lan Brachypeza laotica cho đến nay vẫn là loài lan được nghi ngờ có vùng phân bố ở Việt Nam. Nhiều năm qua, các nhà khoa học đã ra sức tìm kiếm nhưng vẫn chưa có bất cứ bằng chứng chính xác nào về sự hiện diện của loài lan này ở nước ta. Giờ đây nó đang khoe sắc rực rỡ trước ống kính máy chụp hình, bất ngờ nối tiếp bất ngờ trong nỗ lực không mệt mỏi.

Sau một đêm mệt mỏi tìm kiếm những loài mới, chụp hình, thu mẫu những loài chưa được cập nhật. Chúng tôi lê bước trở về nhà khi bình minh của Vườn quốc già Bù Gia Mập đang ứng dần ở phía chân núi xa mờ. Bầy chim rừng cũng bắt đầu thức giấc đón chào một ngày mới, từng bầy, từng bầy gọi nhau chuẩn bị thưởng thức bữa sáng. Nhiều nàng lưỡng cư đang thực hiện nốt thiên chức làm mẹ trên những đám lá cây gần bờ nước hay những hố nước nhỏ trong rừng và những quí ông lưỡng cư lịch lãm trong một đêm giao hoan mệt nhoài cũng lặng lẽ chia tay bạn tình tìm nơi ẩn náu. Bất chợt, một tiếng hú dài gọi bầy của loài Chà vá chân đen Pygathrix nigripes vang vọng hoà âm củng bản đồng ca của rừng xanh nơi đây.