ThienNhien.Net – Kiến thức truyền thống, hay còn gọi là tri thức bản địa có vai trò quan trọng trong đời sống và sản xuất của người dân, đặc biệt là người dân miền núi, vùng sâu, vùng xa. Nét đặc thù sống gần rừng và sống dựa vào rừng giúp các cộng đồng dân tộc có một hệ thống kiến thức và kinh nghiệm sản xuất vô cùng phong phú trong việc bảo vệ, phát triển và sử dụng tài nguyên rừng. Nằm trong vùng lõi Khu bảo tồn Hang Kia – Pà Cò, người dân hai xã Hang Kia, Pà Cò (huyện Mai Châu, Hòa Bình) càng ý thức được vai trò của rừng và trách nhiệm của mình trong việc giữ gìn, bảo vệ những cánh rừng quý.
Khu bảo tồn Hang Kia – Pà Cò nằm phía Tây Bắc của tỉnh Hòa Bình, có tổng diện tích tự nhiên khoảng 7.091 ha. Hai xã Hang Kia và Pà Cò hiện có khoảng 5.170 nhân khẩu (người H’mông chiếm đa số) và là vùng có người H’mông sinh sống duy nhất của tỉnh Hòa Bình.
Từ năm 1994, rừng đã được Ban quản lý Khu bảo tồn giao khoán cho các hộ gia đình để quản lý, bảo vệ với chỉ tiêu 50.000 đồng/ha/năm. Hình thức này được người dân và chính quyền đánh giá là đã góp phần quản lý bảo vệ rừng tốt hơn, tuy nhiên do không có nguồn vốn hỗ trợ nên diện tích rừng giao khoán ngày càng bị thu hẹp. Thống kê trên địa bàn hai xã cho thấy, hiện chỉ còn diện tích rất nhỏ rừng được giao khoán cho các hộ, trong đó xã Pà Cò chỉ có 15,5 ha, xã Hang Kia có 373 ha. Hầu hết người dân nơi đây đều có nguyện vọng tiếp tục được nhận khoán và tham gia các hoạt động bảo vệ, phát triển rừng.
Tuy nhiên, do cuộc sống gắn liền với rừng nên người H’mông thường lựa chọn, thu hái và sử dụng lâm sản để phục vụ cuộc sống hàng ngày. Họ sử dụng các loài gỗ tốt như dẻ, kháo, mít, táu để làm nhà; khai thác cây nghiến để đốt than, làm lò rèn… Một số hoạt động khai thác, sử dụng lâm sản còn thiếu bền vững, người H’mông chưa chú trọng nhiều tới vấn đề bảo tồn và sử dụng lâu dài. Việc gây trồng và phát triển các loài cây lâm nghiệp cũng chưa thực sự được quan tâm.
Theo đánh giá của nhóm cán bộ Trung tâm Con người và Thiên nhiên(*), để phát huy vai trò của người dân Hang Kia, Pà Cò trong việc tham gia quản lý, bảo vệ rừng tại Khu bảo tồn thiên nhiên Hang Kia – Pà Cò, cần chú ý hỗ trợ phát triển kinh tế địa phương, nâng cao thu nhập, giảm thời gian nông nhàn, từ đó giảm áp lực vào rừng; bảo vệ nghiêm các khu rừng đầu nguồn cùng với việc trồng bổ sung một số loài cây bản địa; lập đội quản lý rừng hoặc tổ bảo vệ rừng ở mỗi bản; lôi kéo người dân tham gia vào các hoạt động bảo vệ rừng bằng các hình thức giao khoán bảo vệ rừng đến từng hộ gia đình.
Bên cạnh đó, cần nghiên cứu những biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao năng suất cây trồng vật nuôi trong hệ canh tác nông nghiệp và coi đó như một nhân tố làm giảm sức ép của cộng đồng vào tài nguyên rừng; phổ biến kinh nghiệm sử dụng cây thuốc trong cộng đồng, có hình thức bảo vệ phát triển các loài cây thuốc trong tự nhiên cũng như thử nghiệm gây trồng trong vườn nhà; khơi lại quy ước bảo vệ rừng đầu nguồn ở bản Pà Háng lớn, từ đó có thể nhân rộng sang các cộng đồng khác.
* Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature) là đơn vị đang thực hiện Dự án “Thí điểm tiếp cận thị trường tổng hợp nhằm hỗ trợ công tác bảo tồn thiên nhiên: Nâng cao đời sống cộng đồng vùng đệm để giảm thiểu tác động lên tài nguyên tại Khu bảo tồn thiên nhiên Hang Kia – Pà Cò, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình”. Năm 2009, Trung tâm đã tiến hành đánh giá hệ thống kiến thức bản địa của người H’Mông tại 2 xã Hang Kia và Pà Cò liên quan tới quản lý và bảo vệ rừng, từ đó, đề xuất một số giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy hệ thống kiến thức bản địa của người dân, góp phần quản lý tài nguyên rừng một cách bền vững.
